هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 154

نمی توان به مستمندان پرداخت؛ زیرا مملکت از نظر مالی آشفته خواهد شد و اداره ی لشکر به این پول نیاز دارد. شاه گفت: من عهد کرده ام و خلاف آن نمی کنم.

گفتند: علما به ظاهر آیه ی «وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا(1)» استدلال میکنند و میگویند لشکریان کسانی هستند که خراج جمع میکنند و خود ایشان بنا بر این آیه یک دسته از مستحقان هستند.

پادشاه از این سخن در اندیشه شد و پیوسته فکر میکرد. روزی کنار غرفه ای نشسته بود، ژولیده ای شبیه دیوانگان از راه می گذشت، پادشاه او را خواست و جریان پیمان را برای او بازگو کرد و گفت: نظر تو چیست؟ گفت: اگر شهریار هنگام پیمان بستن با خدا، سپاهیان را از خاطر گذرانده باشد صحیح است وگرنه نمی توان به آنها داد. شاه گفت: من در آن هنگام فقط به یاد مستمندان بودم. یکی از امیران گفت: ای دیوانه! مال بسیار است و سپاهیان نیز بی برگ و نوایند. ژولیده روی از او برگرداند و به شاه گفت: اگر دیگر با کسی که پیمان بستی کاری نداری وفا نکن؛ ولی چنانچه به او احتیاج داری به عهد خویش وفا کن. پادشاه چنان تحت تأثیر قرار گرفت که اشک از دیدگانش فرو ریخت و همان دم دستور داد اموال را بین فقیران تقسیم کنند.

وعده ها باید وفا کردن تمام

ور نخواهی کرد، باشی سرد و خام

وعده ی اهل کرم گنج روان

وعده ی نا اهل شد رنج روان

در کلام خود خداوند ودود

امر فرموده است أوفوا بالعهود

گر نداری خوی ابلیسی بیا

باش محکم بر سر عهد وفا(2)

حکایت 231: وفای به عهد شرط بقای نعمت

شخصی غلام پرهیزکار و پارسایی داشت، زمانی سخت بیمار شد و از بهبود یافتن خود مأیوس شد، با خداوند عهد بست اگر خوب شوم به شکرانه ی سلامتی، این غلام را آزاد می کنم. خداوند هم او را شفا داد و از بستر حرکت کرد؛ ولی او غلام را آزاد نکرد. پس از مدتی دوباره بیمار شد و مانند مرتبه ی پیش در بستر افتاد. به غلام گفت: برو طبیب را بیاور تا مرا معالجه کند. غلام خارج شد و پس از درنگ مختصری بازگشت و گفت: طبیب میگوید: من او را مداوا نمیکنم؛ زیرا به آنچه می گوید، وفا نمی کند و بر سر پیمان خود نیست. خواجه از شنیدن این سخن متنبه شد و گفت: به طبیب بگو که من از عهدشکنی توبه کردم، دیگر خلاف عهد نمی کنم. غلام گفت: طبیب نیز می گوید که تو اگر بر سر عهد و پیمانت باشی ما نیز شربت شفا را به تو ارزانی خواهیم داشت.(3)

حکایت 232: وفای به نذر

حاج میرزا خلیل تهرانی که از اطبای مشهور و دانشمندان عالی قدر شیعه است در زمان سید صاحب

1- توبه 60.
2- مولوی.
3- پند تاریخ 28/2 ؛ به نقل از: اخلاق محسنی / 106.