هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 376

این کلمه، جان حکمت و جان موعظه است؛ یعنی هر کس بر خود پادشاه تواند بود، او را به بندگی کردن پادشاهان عار آید!(1)

به دست آهن تفته(2) کردن خمیر

به از دست بر سینه، پیش امیر

حکایت 539: عزت و ذلت

هارون الرشید خلیفهی عباسی بسیار برامکه را دوست می داشت و آنان بیشتر در سمت وزیران و اصحاب خاص بودند. از میان آنان به جعفر برمکی بسیار علاقه داشت. بعد از هفده سال و هفت ماه عزت در سال 189 هجری قمری به مسائلی چند، مورد غضب هارون الرشید قرار گرفتند و همگی به بدبختی و نکبت روزگار افتادند و دنیا کاملا بر آنان برگشت.

محمد بن عبدالرحمن هاشمی می گوید: روز عید قربان بود که نزد مادرم رفتم، دیدم زنی با جامه های کهنه نزد او است و با او صحبت می کند. مادرم گفت: این زن را می شناسی؟ گفتم: نه، گفت: این «عباده» مادر جعفر برمکی است.

من به جانب عباده رفتم و با او کمی صحبت کردم و پیوسته از حال او تعجب میکردم. از او پرسیدم: ای مادر؛ از عجایب دنیا چه دیدی؟ گفت: ای پسر جان! روز عیدی مثل چنین روز (عید قربان) بر من گذشت در حالی که چهار صد کنیز در خدمت من ایستاده بودند و من می گفتم که پسرم جعفر حق مرا ادا نکرده و باید کنیزان و خدمتکاران من بیشتر باشند. امروز نیز یک عید است که منتهای آرزوی من دو پوست گوسفند است که یکی را فرش و دیگری را لحاف خود کنم.

من (محمد هاشمی) پانصد درهم به او دادم و چنان خوشحال شد که نزدیک بود قالب تهی کند. گاه گاهی عباده به خانه ی ما می آمد تا از دنیا رفت.(3)

حکایت 540: اوج عزت در اسارت

برادر آزاده جناب قاسم جعفری چنین حکایت می کند: عجب حال خوبی داشتیم، زمان اسارت را میگویم، ماه مبارک رمضان که میشد گویا رستاخیزی به پا شده است. بچه ها به مصداق آیه ی (فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ)(4) و مهر یکی سعی میکرد بیشتر از دیگران قرآن تلاوت کند؛ البته در تمام ایام سال همین جوری بود؛ اما در این ماه اسیران احساس می کردند که نسیم جان افزای مغفرت الهی روح و روانشان را به گونه زیبایی نوازش می دهد. اصلا تو گویی ندای: ( وَسَارِعُوا إِلَیٰ مَغْفِرَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ)(5) به طور خاص در گوش جانشان نجوا میکرد و آنان نیز در پی اجابت کلام حق صادقانه می شتافتند.

1- جوامع الحکایات / 284.
2- تافته، سرخ.
3- یکصد موضوع، پانصد داستان 241/1 ؛ به نقل از: تتمه المنتهی / 181.
4- بقره / 148، مائده / 48، ترجمه: در نیکیها و اعمال خیر بر یکدیگر سبقت جویید.
5- آل عمران / 133، ترجمه: و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان.