هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 388

حکایت 553 : آرزوی نامحدود

روزی حضرت رسول و خطوطی به شکل مربع روی زمین و خطهای زیادی به مرکز آن رسم کردند. سپس یک خط از نقطه ی داخل مربع به طرف خارج رسم کردند و انتهای آن خط را نامحدود کردند و به حاضران فرمودند: میدانید این چه شکلی است؟ عرض کردند: خدا و پیامبر بهتر می دانند. فرمودند: این مربع و چهار گوش محدود، عمر انسان است. نقطه ی وسط، کردار انسان است و این خطهای کوچک که از اطراف به طرف نقطه (انسان) روی آورده اند، مرضها و بلاهایی است که در مدت عمر از چهار طرف به او حمله میکنند. اگر از دست یکی جان به در برد، به دست دیگری می افتد. بالاخره از آنها خلاصی نخواهد یافت و به وسیله ی یکی از آنها به عمرش خاتمه داده می شود. آن خط که از مرکز نقطه (انسان) به طور نامحدود خارج می شود، آرزو است که از مقدار عمر انسان بسیار تجاوز کرده و انتهایش معلوم نیست!(1)

کلنا نأمل مدا فی الأجل

و المنایا هازئات بالأمل

لایغرنک أباطیل المنی

و ألزم القصد و دغ عنک العلل

إنما الدنیا کظل زائل

حل فیها راکب ثم أرتحل(2)

حکایت 554: نمونه ای از حدود عمر

در بلاد و مناطق دور دست هند، چنین معمول شده بود که در هر صد سال عید بزرگی می گرفتند و تمام اهل شهر از بزرگ و کوچک، پیر و جوان در محلی که سنگ بزرگی خارج شهر نصب شده بود، اجتماع میکردند. یک نفر از طرف پادشاه صدا میزد: کسی باید بر فراز این سنگ برود که در عید گذشته شرکت کرده است.

گاهی پیرمردی که نابینا شده و نیروی خود را از دست داده بود یا پیرزنی بس فرتوت و بدقیافه لرزان و افتادن بالای سنگ می رفت. در بعضی از عیدها کسی نبود که جشن گذشته را درک کرده باشد. معلوم میشد تمام کسانی که صد سال قبل زنده بودند، از بین رفته اند.

کسی که بر فراز سنگ میرفت با صدای بلند می گفت: من در عید سابق زمان فلان پادشاه بچه ای بودم، فلانی قاضی بود و فلان کس وزیر و آنچه در این قرن دیده و عبرت گرفته بود به مردم تذکر می داد که چگونه اشخاص غیور و با اقتدار از بین رفتند و اکنون سر در تودهی خاک دارند. سپس خطیبی بعد از او بالا می رفت و مردم را پند و اندرز میداد. آن روز چنان یادبود گذشته و دوران پیشین در مردم تأثیر میکرد که گریه ها می کردند و از غفلت گذشته ی خود پشیمان می شدند. با چنین عملی مردم را تذکر می دادند که عمر محدود است، پس بر چیره دستی و نیروی جوانی مغرور نشوید.(3)

صائب از طول آمل دست هوس کوته دار

که در این دام، به جز صید مگس نتوان کرد

1- پند تاریخ 3/ 134 - 135؛ به نقل از: کشکول شیخ بهایی / 33 (در کشکول، شکل مذکور ترسیم شده است).
2- ابوالعناهیه.
3- پند تاریخ 135/3 - 136؛ به نقل از: کشکول شیخ بهایی / 6.