هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 4

2. همان گونه که پزشک برای تأمین سلامتی بیماران دو نوع دستور دارد (مثبت و منفی)؛ یعنی به بیمار می گوید: این دارو را مصرف کن و فلان غذا را میل کن (دستورات مثبت) و از فلان غذا و فلان کار پرهیز کن (دستورات منفی)، ما نیز در این کتاب دستورات مثبت و منفی را کنار هم بیان کرده ایم؛ به تعبیر دیگر، فضائل اخلاقی را در کنار رذائل اخلاقی آورده ایم؛ به عنوان مثال وقتی حکایت هایی را در باره ی خوش بینی و حسن ظن نقل کردیم، حکایت هایی را نیز در باره ی بدبینی و سوء ظن نقل می کنیم تا به مصداق گفته ی حکیمانه ی لقمان حکیم که گفت: «ادب را از بی ادبان آموختم»، عمل کرده باشیم.(1)

٣. برای اثربخشی مواعظ و حکمتها به چند عامل نیاز است؛ یکی از عوامل مهم این است که خود شخص بخواهد از مواعظ پند بگیرد و به اصطلاح، واعظ درونی داشته باشد.(2) امام باقر می فرماید: «من لم یجعل له من نفسه واعظ فإن مواعظ الناس لن تغنی عنه شیئأ »؛ کسی که از درون خود، واعظ و پند دهنده ای برای خود قرار نداده است، پندهای مردم او را بی نیاز نمی کند.(3) قرآن مجید می فرماید: « و ما تغنی الآیات و النذر عن قوم لایؤمنون» (4)، این آیات و انذارها به حال کسانی که [به خاطر لجاجت] ایمان نمی آورند، مفید نخواهد نبود.

4. از کتاب سودمند «پند تاریخ» نوشته ی حجت الاسلام و المسلمین موسی خسروی بهره ی فراوان برده ایم.

5. از نتیجه ی اخلاقی گرفتن در پایان حکایت ها خودداری کرده ایم مگر در مواردی که مطلب نقل شده ، خود دارای نتیجه ی اخلاقی باشد که آن را عینا نقل کرده ایم.

6. محصول کار بشر عادی و غیر معصوم، از اشتباه و نقص خالی نیست.(5) از این رو از خوانندگان محترم میخواهم که اگر به اشتباهی برخوردند بر این بنده منت نهند و از تذکر و ارشاد دریغ نورزند که با سپاس فراوان پذیرفته خواهد شد.

غرض، نقشی است کز ما باز ماند

که هستی را نمی بینم بقایی

مگر صاحبدلی روزی ز رحمت

کند در حق درویشان، دعایی

قم، شهریور 1386 محمد حسین محمدی

1- ناگفته نماند که گفته ی لقمان حکیم، در جای خود درست است؛ ولی ما نباید ادب را همواره از بی ادبان بیاموزیم، بلکه باید سعی کنیم از بادبان به ویژه مؤدبان به آداب الهی نیز بیاموزیم.
2- به قول حافظ: چنگ در پرده همین می دهدت پند ولی وعظ آن گه گندت سود که قابل باشی
3- بحار الانوار 78 / 173، باب 22، روایت 15.
4- یونس 101.
5- به قول عماد اصفهانی: «إنی رأیت انه لایکتب إنسان کتابا فی یومه إلا قال فی غده: لو غیر هذا لکان أحسن و لو زید کذا لکان یستحسن و لو قدم هذا لکان أفضل و لو ترک هذا لکان أجمل و هذا من أعظم العبر و هو دلیل علی استیلاء النقص علی جمله البشر. سیمای فرزانگان / 27؛ به نقل از: معجم الأدباء