هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 417

بود، از جمله هزار سر بریان در آن دعوت حاضر کرده بود. مرا از حال پدر او یاد آمد و آن حکایت با پسرش بگفتم. پسرش گفت: «آری، این چنین باشد.» و این بیت بگفت:

از صرفه همی روی تو گشته است چو نعل

اکنون تو جحیم نوش(1) و من باده ی لعل(2)

حکایت 586: گرد کرد و نخورد!

شیخ اجل سعدی می گوید: مالداری را شنیدم که به بخل چنان معروف بود که حاتم طایی در گرم ظاهر حالش به نعمت دنیا آراسته و خشت نفس جبلی در وی همچنان متمکن، تا به جایی که نانی به جانی از دست ندادی و گربه ی بوهریره را به لقمه ای ننواختی و سگ اصحاب کهف(3) را استخوانی نینداختی. فی الجمله (خلاصه) خانه ی او را کس ندیدی در گشاده و سفرهی او را سرگشاده.

درویش به جز بوی طعامش نشنیدی

مرغ از پس نان خوردن او ریزه نچیدی

شنیدم که به دریای مغرب اندر، راه مصر در پیش گرفته بود و خیال فرعونی در سر، (حَتَّیٰ إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ) (4) بادی مخالف کشتی برآمد.

با طبع ملولت چه کند هر که نسازد شرطه(5) همه وقتی نبود لایق کشتی

دست دعا برآورد و فریاد بی فایده خواندن گرفت. (إِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ)(6).

دست تضرع چه سود بندهی محتاج را

وقت دعا بر خدای، وقت گرم در بغل

از زر و س یم راحتی برسان

خویشتن هم تمتعی برگیر

وان گه این خانه کز تو خواهد ماند

خشتی از سیم و خشتی از زر گیر

آورده اند که در مصر، اقارب(7) درویش داشت. بعد از هلاک او به بقیت مال او توانگر شدند و جامه های کهن به مرگ او بدریدند و خز و دمیاطی(8) بریدند. هم در آن هفته یکی را دیدم از ایشان بر بادپایی روان (سوار) و غلامی چند در پی دوان [با خود گفتم:]

وه که گر مرده باز گردیدی

به میان قبیله و پیوند

رد میراث سخت تر بودی

وارثان را از مرگ خویشاوند

به سابقه ی معرفتی (آشنایی) که میان ما بود، آستینش گرفتم و گفتم:

بخور ای نیک سیرت سره(9) مرد

کآن نگون بخت گرد کرد و نخورد(10)

1- بیانی طنز آمیز است؛ یعنی جهتم را نوش کن.
2- جوامع الحکایات /292.
3- «سگ اصحاب کهف): این عبارت در قرآن مجید به شکل «سگ آنان» و در سوره ی کهف مجموعا چهار بار در آیات 18 و 22 آمده است.
4- یونس / 90؛ ترجمه: هنگامی که غرقاب دامن او (فرعون) را گرفت.
5- با موافق.
6- عنکبوت / 65؛ ترجمه: هنگامی که سوار کشتی شوند خدا را با اخلاص می خوانند اما هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد باز مشرک می شوند. در باره شبیه این آیه ر.ک: یوس /22، لقمان / 32.
7- نزدیکان، خویشاوندان.
8- پارچه ای است منسوب به شهر «دمیاط».
9- سره: بی عیب، برگزیده .
10- گلستان / باب سوم، حکایت 22.