هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 432

سپس عکرمه را بسیار احترام کرد و گفت: هر حاجت داری بنویس. عکرمه در کاغذی خواسته های خود را نوشت، سلیمان دستور داد خواهشهای او را انجام دهند، ده هزار دینار نیز به او بخشید و استانداری جزیره و ارمنیه و آذربایجان را به اسمش نوشت و گفت: اکنون خزیمه در اختیار تو است، می خواهی عزلش کن یا بر حکومت سابقش نگه دار. عکرمه گفت: البته او باید همان طور والی جزیره باشد.(1)

حکایت 613: ختم قرآن یا بذل قربان!

شیخ اجل سعدی می گوید: توانگری بخیل را پسری رنجور (بیمار) بود. نیکخواهان گفتندش: مصلحت آن است که ختم قرآن کنی از بهر وی یا بذل قربانی. لختی به اندیشه فرو رفت و گفت: مصحف (قرآن) مهجور(2) (متروک و غریب) اولی تر است که گله ی دور!

صاحبدلی بشنید و گفت: ختمش به علت آن اختیار آمد (ختم قرآن را به این دلیل انتخاب کرد) که قرآن، بر سر زبان است و زر، در میان جان (پول به جانش بند است).

به دیناری چو خر در گل بمانند

ور «الحمدی»(3) بخواهی، صد بخوانند(4)

حکایت 614 منصور دوانیقی در بخل شهرت دارد

ثعلبی که یکی از شعرای زمان منصور دوانیقی است، گفت: روزی قصیدهای غراء گفتم و به امید صله ی بسیار نزد خلیفه بردم و برایش خواندم که درجه ی قبول یافت. بعد از آن گفت: ثعلبی! سیصد دینار زر سرخ می خواهی یا سه کلمه حکمت به تو بیاموزم که هر یک صد دینار ارزش داشته باشد. من بنا بر خوشایند منصور گفتم: حکمت باقی به از نعمت فانی است. گفت: کلمه ی اول آن که چون جامهی تو کهنه باشد، کفش نو مپوش که بد نما است. گفتم: آه و واویلا! صد دینارم سوخت. دوم آن که چون روغن به ریش مالیدی، زیر ریش مرسان که گریبان را چرب میکند. گفتم: هزار افسوس که دویست دینارم ضایع شد. خلیفه خندید و گفت: کلمه ی سوم؛ اما پیش از آن که شروع به تفصیل آن کند، گفتم: ای خلیفه! تو را به عترت پروردگار سوگند میدهم کلمه ی سوم را نزد خود نگهدار و صد دینار باقی مانده را به من بده که آن صد دینار، هزار بار برایم از کلمه ی حکمت شنیدن سودمندتر است! منصور خندید و دستور داد پانصد دینار به من بدهند.(5)

حکایت 615: آزادی خروس!

بخیلی خروسی کشت و به غلام خود داد و گفت: اگر از عهده ی پختن این خروس خوب برآیی تو را آزاد میکنم. غلام هر چه توانست جدیت کرد تا شاید از بندگی آزاد شود. وقتی غذا حاضر شد بخیل آب خروس را

1- پند تاریخ 4/ 36 . 41؛ به نقل از: ثمرات الأوراق.
2- «مهجور» یا « قرآن مهجور» اصطلاحی است برگرفته از آیه ی 30 سوره ی مبارکه ی فرقان.
3- سوره ی مبارکه ی حمد.
4- گلستان / باب ششم، حکایت 7.
5- پند تاریخ 4/ 64