هزار و یک حکایت اخلاقی جلد 1 صفحه 657

که خاتون نام داشت به ازدواجش درآورد و دانشمندانی که به خاتون منسوب اند از همان دختر هستند.(1)

حکایت 963: با داستان قبل مقایسه کنید

قاضی بیضاوی صاحب تفسیر انوار التنزیل» از علمای شافعی مذهب است. گویند: او تفسیر خود را برای پادشاه فرستاد و او نیز پس از ملاحظه، آن را پسندید و به بیضاوی گفت: در مقابل این کار از من چیزی بخواه. قاضی بیضاوی درخواست کرد منصب قضاوت بیضا (از شهرهای فارس) را به او بدهد و اضافه کرد که چون همشهریانم به دیدهی حقارت به من نگاه می کنند مایلم این منصب را به من لطف فرمایید تا در نظر آنها بزرگ و با اهمیت جلوه کنم.

گفته اند: او برای انجام خواسته ی خود به شیخ عارف خواجه محمد کنجانی متوسل شد؛ چون پادشاه از مریدان او بود و هر شب جمعه به زیارتش می رفت. بیضاوی از شیخ درخواست کرد او را بر این منظور کمک کند. در یکی از شبهای جمعه شیخ به پادشاه گفت: امشب از شما خواهش میکنم قطعه ای از زمین های جهنم را به شخصی که مرا واسطه قرار داده است ببخشید. پادشاه منظور شیخ را فهمید و گفت: منصب قضاوت بیضا را به او دادیم.(2)

از من بگوی عالم تفسیرگری را

گر در عمل نکوشی، نادن مقسری

دعوی مکن که برترم از دیگران به علم

چون کبر کردی از همه دونان فروتری

علم، آدمیت است و جوانمردی و ادب

ورنه ددی به صورت انسان مصوری

بار درخت علم ندانم به جز عمل

با علم اگر عمل نکنی، شاخ بی بری

هر علم را که کار نبندی چه فایده

چشم از برای آن بود آخر که بنگری(3)

حکایت 964: شاه عباس و دو عالم عامل

روزی شاه عباس اول برای گردش از شهر خارج شد، سید بزرگوار میرداماد و شیخ بهایی نیز همراه او بودند. میرداماد مردی سنگین وزن و شیخ بهایی لاغراندام و سبک وزن بود؛ از این رو اسب میرداماد همیشه در عقب حرکت می کرد؛ اما مرکب شیخ بهایی پیشاپیش اسبها بود. شاه عباس خواست آن دو عالم را بیازماید، پس خود را به میرداماد نزدیک کرد و گفت: ببین اسب شیخ چطور به رقص آمده و شیخ میان جمعیت باوقار حرکت میکند. میرداماد گفت: اسب شیخ، از خوشحالی که دارد نمیتواند آرام باشد، هیچ فکر میکنید چه کسی سوار آن اسب است. شاه بعد از ساعتی خود را به شیخ بهائی نزدیک کرد و گفت: شیخ! ببین چگونه سنگینی میرداماد اسب را ناراحت کرده است، دانشمند واقعی باید مانند شما سبک وزن باشد، نه چنان سنگین. شیخ در جواب گفت: این از سنگینی آن جناب نیست؛ بلکه توانایی برداشتن مقام علمی ایشان را

1- پند تاریخ د/ 64 - 66: به نقل از: الکنی و الالقاب 268/1 .
2- پند تاریخ 5/ 67.66 : به نقل از : الکنی و الالقاب 103/2 .
3- سعدی