هزار و یک حکایت اخلاقی جلد دوم صفحه 546

حکایت 701: گذاشتن و رفتن

آورده اند که: اردشیر کاخ عجیبی بنا کرد، پس از اتمام آن، از حکیمی پرسید: آیا در این بنا عیبی می یابی؟ حکیم گفت: «مانند آن ندیده ام، لیکن در آن یک عیب هست.» پرسید: آن عیب چیست؟ حکیم گفت: «برای تو از این بنا بیرون رفتنی است که برگشتن ندارد یا داخل شدنی است که بیرون آمدن ندارد.» اردشیر از شنیدن سخن آن مرد حکیم، گریست.(1)

این کاخ که می بینی، گاه از تو و گاه از من

جاوید نخواهد ماند، خواه از تو و خواه از من

گردون چونمی گردد بر دور کسی هرگز

گیرم که تواند بود، مهر از تو و ماه از من

گر هیچ نبازی باز، چون هیچ نخواهی برد

رنجی ز چه زین شطرنج، فرزین ز تو شاه از من

کبکی به هزاری (2) گفت: پیوسته بهاری نیست

این خنده و افغان چیست؟ گل از تو، گیاه از من

با خویش در افتادیم تا ملک ز کف دادیم

از جنگ کسان شادیم، داد از تو و آه از من

نه تاج کیان ماند، نه افسر ساسانی

افسر»! ز چه نالانی؟ تاج از تو کلاه از من(3)

حکایت 702: غزالی و راهزنان

غزالی - دانشمند شهیر اسلامی - به نیشابور و گرگان آمد و سال ها از محضر استادان و فضلا با حرص زیاد کسب فضل کرد و برای آن که معلوماتش فراموش نشود و خوشه هایی که چیده خشک نشود، آنها را مرتب می نوشت و جزوه می کرد. آنها را که محصول سالها زحمتش بود، مثل جان شیرین دوست می داشت.

بعد از سالها آن جزوه را مرتب کرد و در توبرهای پیچید و با قافله ای به طرف وطن روانه شد. از قضا قافله در راه با عده ای راهزن برخورد کرد. دزدان جلوی قافله را گرفتند و آن چه مال یافت می شد، یکی یکی جمع کردند. نوبت به غزالی رسید. همین که دست دزدان به طرف آن توبره رفت، غزالی شروع کرد به التماس و زاری و گفت: غیر از این، هر چه دارم ببرید و این یکی را به من واگذارید. دزد پرسید: به چه درد تو می خورد؟ غزالی گفت: اینها ثمرهی چندین سال تحصیل من است. اگر اینها را از من بگیرید، معلوماتم تباه می شود و سالها زحمتم در راه تحصیل علم هدر می رود. دزد گفت: علمی که جایش در توبره و قابل دزدیدن باشد، علم نیست، برو فکری به حال خود بکن!

1- جامع الدرر ج 2، ص 93؛ به نقل از: انیس الادباء، ص 388.
2- هزار: بلبل
3- شیخ الرئیس افسر.