معراج السعاده صفحه 104

ان شاء الله تعالی .

باب چهارم : در تفصیل انواع اخلاق و بیان شرافت فضایل و شرح مفاسدرذایل

اخلاق حسنه و ذمیمه و فواید و مفاسد آنها

و پیش از این دانستی که : قوه انسانیه که مدخلیت در صفات و اخلاق دارند چهارند :

قوه عاقله ، عامله ، غضبیه و شهویه . و دانستی که : کمال قوه عامله ، انقیاد و اطاعت اوست از برای عاقله در استعمال سایر قوا در اعمال حسنه . و عدالت عبارت از آن است ، و نقص آن در عدم انقیاد است .

پس هر گاه سایر قوا به مرتبه کمال باشند عدالت حاصل خواهد بود ، و هر گاه ناقص باشند عدالت منتفی خواهد بود و تحقق و انتفاء عدالت تابع کمال و نقص سایر قوا است .

و عدالت ، امری است جامع جمیع صفات کمالیه . پس از برای کسب عدالت به خصوص کیفیتی خاص ، و از برای ازاله ضدش که جور است ، معالجه ای مخصوص نیست ، و ازبرای قوه عامله صفات کمالیه مخصوصی که تعلق به سایر قوا نداشته باشد نیست ، بلکه جمیع صفات مخصوصه از فضایل و رذایل متعلق است یا به قوه عاقله یا غضبیه یاشهویه ، یا به دو قوه از این قوا یا سه قوه ، و تفصیل آنها را در چهار مقام ذکر می کنیم .

و از برای عدالت اگر چه طریقه خاصه در اکتساب آن ، و معالجه مخصوصه از برای ازاله ضد آن نیست ، و به اکتساب سایر فضایل ، عدالت حاصل ، و ازاله بقیه رذایل ضدآن زایل می شود ، و لیکن خود عدالت چون مستلزم جمیع ملکات فاضله ، بلکه جامع جمیع است ، و اشرف فضایل و کمالات است ، ابتدا ، شرف و فضیلت آن