معراج السعاده صفحه 109

طرف افراط و تفریط است به حد وسط و میانه روی ، بدان که : عدالت یا در اخلاق و افعال است ، یا در عطاها و قسمت اموال ، یا در معاملات میان مردمان ، یا در حکمرانی و سیاست ایشان . و در هر یک از اینها عادل کسی است که :

میل به یک طرف روا ندارد ، و افراط و تفریط نکند . بلکه سعی در مساوات نماید و هرامری را در حد وسط قرار دهد . و شکی نیست که : این موقوف است بر شناختن وسط دراین امور ، و دانستن طرف افراط و تفریط . و علم به آن در همه امور در نهایت اشکال است ، و کار هر کسی نیست . بلکه موقوف است به میزانی عدل که به واسطه آن زیاده ونقصان شناخته شود . همچنان که شناختن مقدار هر وزنی بی زیاده و نقصان محتاج به ترازوئی است که به آن وزن نمایند ، و میزان عدل در دانستن وسط هر امری نیست گرشریعت حقه الهیه ، و «طریقه سنیه» نبویه که از سر چشمه «وحدت حقیقیه» صادر شده .

پس آن میزان عدل است در جمیع چیزها ، و متکفل بیان جمیع مراتب حکمت عملیه است . پس عادل واقعی واجب است که حکیمی باشد دانا به قواعد شریعت الهیه و عالم به «نوامیس» نبویه .

اقسام و درجات عادل

و بدان که : علمای اخلاق عدول را سه قسم گفته اند :

اول : عادل اکبر ، و آن شریعت الهیه است که از جانب حق - سبحانه و تعالی - صادرشده ، که محافظت مساوات میان بندگان را نماید .

دوم :