معراج السعاده صفحه 1092

اما غیر محسوسات بر دو نوع اند :

یکی آنکه : به حواس باطنه ادراک می شود ، چون صور جزئیه خیالیه و وهمیه .

دیگری آنکه : به قوه عاقله و نفس باطنه تعقل آنها می شود ، مثل ادراک معانی کلیه وذوات مجرده و معارف حقه .

و از قبیل غیر محسوسات است ادراک اخلاق و صفات پسندیده و آداب حسنه که انسان از آنها لذتی می یابد و صاحب آنها را دوست می دارد . و به این سبب است محبت بنده ، خدا را ، زیرا به قوه عقل ، ادراک وجود و صفات کمال و نعوت جلال او رامی نماید . و آن ادراک ، موجب لذت و فرح و سرور می گردد .

و شکی نیست که لذات خیالیه و وهمیه ، اشد و اعلی از لذات حسیه هستند . و به این جهت است لذتی که آدمی از صورت جمیلی که در خواب دید اقوی است از آنکه مثل آن را در بیداری ببیند . و به این سبب ، لذت ریاست و شهرت از سایر لذات حسیه اقوی است . و آدمی بسیاری از لذات حسیه را به جهت وصول به ریاست ، ترک می کند .

و اما لذات عقلیه به مراتب شتی از لذات حسیه و خیالیه و وهمیه بالاترند . و نظر به اینکه هر چه لذت و راحت در آن بیشتر ، آن چیز محبوبتر است لهذا محبت عقلیه بسیاراز سایر انواع محبت شدیدتر و بالاتر می شود . و همچنین است کراهت .

فصل : اسباب محبت و اقسام آن

بدان که : محبت ممکن نمی شود مگر به سببی از اسباب ، و نظر به اینکه از برای آن