معراج السعاده صفحه 111

مساوات آن را ملاحظه نکند ، بلکه زیادتر از آنچه حق او ست بردارد و آنچه حق دیگران است کمتر بدهد . و او را دزد خائن گویند .

فصل دوم : اقسام عدالت

بدان که عدالت بر سه قسم است :

اول : آنکه میان بندگان و خالق ایشان است ، و بیان آن این است که : دانستی عدالت عبارت است از : عمل به مساوات به قدر امکان . و چون دانستی که : حق - سبحانه و تعالی - بخشنده حیات و عطا کننده جمیع کمالات است ، آنچه هر زنده به آن محتاج ، از او آماده ، و خوان نعمت و احسان و روزی از برای هر کسی نهاده ، آنچه از نعمتهای بیکران او هر ساعتی می رسد زبانها از تعداد آن عاجز ، و آنچه از عطاهای بی پایانش هرلحظه حاصل می شود ، از حد و حصر و بیان متجاوز است ، و آنچه از مراتب عالیه درجات متعالیه و سرور و بهجت و عیش و راحت ، که در عالم آخرت مهیا نموده ، به مراتب غیر متناهیه بالاتر و بهتر ، نه چشمی مثل آن دیده و نه گوشی شنیده ، و نه به خاطری خطور کرده .

پس ، البته حقی واجب از برای خدا بر بندگان ثابت است ، که باید به ازای آن عدالت فی الجمله حاصل شود ، زیرا که : از هر که فیضی و نعمتی به دیگری رسد ، و او درمقابل نوع مکافاتی (1) به عمل نیاورد ، البته ظالم و جابر خواهد بود ، و لیکن مکافات نسبت به اشخاص مختلف می شود . و مکافات احسان پادشاه دعای بقای دولت ، و نشرمحامد و