معراج السعاده صفحه 1135

آگاه نیست .

و بعد از آنکه به واسطه شهوات نفسانیه ، جوهر نفس فاسد شد در دم رفتن ، ایمان ظاهری سلب می شود و به کفر از دنیا می رود - نعوذ بالله منه - .

و از آنچه گفتیم معلوم شد که : رسیدن به درجه لقا و مشاهده ، موقوف است به تحصیل معرفت در دار دنیا . ومعرفت در دنیا حکم تخم دارد که چون به زمین دل ، زرع شد درخت لقا و مشاهده ازآن سربر می کشد . و کسی که تخم ندارد چگونه صاحب درخت می شود . پس کسی که در دنیا خدا را نشناخت چگونه در آخرت او را می بیند ؟ ! و کسی که در این عالم ، لذت معرفت را نیافت چگونه در آن عالم به بهجت مشاهده جمال حق می رسد ؟ ! زیرا حشر هر کس به نحوی است که بر آن مرده . و مردن هر کسی به طریقی است که بر آن زیسته :

«من کان فی هذه اعمی فهو فی الاخره اعمی و اضل سبیلا» . (1)

و چون از برای معرفت در دنیا مراتب بسیار است پس تجلی نور حق نیز در آخرت درجات مختلفه خواهد داشت ، همچنان که زرع به اختلاف تخم آن مختلف می شود . وهر قدر که تجلی و مشاهده اقوی باشد محبت و انس به خدا بیشتر می گردد . و هر قدر که محبت و انس بیشتر شد ثمره آن که بهجت و لذت باشد بالاتر می شود تا به جایی می رسدکه جمیع لذات اخرویه و نعمتهای بهشت در جنب آن مضمحل می شود . بلکه بسا باشدبه حدی منتهی می شود