معراج السعاده صفحه 118

را مهمل گذارد . و نه صوفی باش که به دعوای بی گواه مشاهده وکشف خود را به استراحت اندازد ، و دست از جمیع علوم بردارد ، بلکه باید جمیع مراتب را جمع نموده وسط همه را اختیار کنی .

پس لازم است بر طالب علم که : ابتدا از صاحب شرع و دین ، چراغ و رهبر جوید ، وعقل خود را از اثر او روانه سازد ، و عصای استدلال را به دست گیرد و نفس خود را به عبادت و طاعت ، و مجاهده و ریاضت تصفیه نموده ، قابل قبول صور علمیه نماید . پس آنچه اینها او را به آن کشانند و دلالت کنند اختیار کند ، خواه موافق طریقه «حکماء» بوده باشد یا «متکلمین» ، (1) و خواه مطابق قاعده «مشائیین» (2) بوده باشد یا «اشراقیین» ، (3) و خواه متحد به اقوال «عرفا» (4) باشد یا «متصوفه» ، (5) و در علوم شرعیات به مجرد تبعیت ، یک طریقه را اختیار نکند ، نه از آن «اخباریین» (6) باشد که قواعد اصولیه عقلیه و نقلیه واجماعات قطعیه را التفات نمی کنند ، و نه از آن اصولیین باشد که در استنباط احکام شریعت قواعد اهل سنت را به کار می برند ، و آراء و ظنون خود را حجت قاطع می شمارند ، و هر ظنی را در ترجیح احکام اعتبار می کنند و به «قیاسات» (7) عامه متمسک می شوند . بلکه جمع میان جمیع طرق نموده ، آنچه عقل صریح و نقل صحیح وی را به ، آن کشاند ، اختیار کند . و همچنین در جمیع امور باطنیه و ظاهریه توسط را اختیار کند ، تا امر معاش و معاد منضبط گردد

1- 19. مراد اهل کلام است که یکی از علوم اسلامی است و درباره عقائد اسلامی بحث می کند . (جهت آگاهی ازعلت نامگذاری این علم به «علم کلام» به مقدمه شوارق الالهام لاهیجی و علم کلام شهید مطهری مراجعه شود) .
2- 20. منسوب به مشاء است ، که دسته ای از فلاسفه اسلامی هستند که سر دسته آنان بوعلی سینا است و پیرو افلاطون می باشند .
3- 21. منسوب به اشراق است ، که دسته ای دیگر از فلاسفه اسلامی هستند و سر دسته آنان شیخ شهاب الدین سهروردی است و پیرو ارسطو می باشند . در روش اشراقی برای تحقیق در مسائل فلسفی مخصوصا در حکمت الهی تنهااستدلال و تفکرات عقلی کافی نیست بلکه سلوک قلبی و مجاهدات نفسانیه نیز برای کشف حقائق ضروری است ، اما درروش مشاء ، تکیه فقط بر استدلال است . (جهت اطلاع بیشتر ، رک : آشنائی با علوم اسلامی شهید مطهری - فلسفه ، ص 141- 143 . و تاریخ فلسفه ویل دورانت ، فصل اول و دوم .
4- 22. رک : فرهنگ لغات و مصطلحات عرفانی ، ص 330 . و کتاب عرفان شهید مطهری .
5- 23. «متصوفه» ، به جماعتی گویند که از بعضی صفات نفوس ، خلاصی یافته و به بعضی احوال و اوصاف صوفیان متصف گشته اند و لیکن هنوز به اذیال صفات نفوس ، متشبث مانده اند و بدان سبب از اصول و نهایات اهل قرب و صوفیه متخلف گشته اند . (رک : فرهنگ مصطلحات عرفانی ، ص 410) . شهید مطهری می گوید : اهل عرفان هر گاه با عنوان فرهنگی یاد شوند با عنوان «عرفا» ، و هر گاه با عنوان اجتماعی شان یاد شوند غالبا با عنوان «متصوفه» یاد می شوند . کلام و عرفان شهید مطهری ص 70 .
6- 24. «اخباریه» ، همان اصحاب حدیث هستند که تابع اخبار بوده و اجتهاد را باطل می دانند . (رک : فرهنگ فرق اسلامی ، ص 40 .
7- 25. قیاس عبارت است از : حمل و مقایسه دو معلوم با یکدیگر (در اثبات یا نفی) بسبب جامع و علت مشترکی که میان آن دو معلوم وجود دارد . و آن یا منصوص العله است یا مستنبط العله ، و آنچه از دیدگاه علماء شیعه محکوم به بطلان است قسم دوم است . جهت اطلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب الاصول العامه للفقه المقارن ، ص 303 و فرهنگ معارف اسلامی ، ج 3 ، ص 1547