معراج السعاده صفحه 1210

؟ آیاامیدواران ، نمی ترسند که : امید به غیر من دارند ؟ پس اگر اهل همه آسمانهای من و اهل زمین من امیدوار به من باشند و هر یک از آنهارا آن قدر که همه آنها امیدوارند بدهم به قدر ذره ای از مملکت من کم نمی شود .

چگونه کم می شود مملکتی که من قیم و صاحب اختیار آن هستم» . (1)

فصل : تقسیم امور بندگان

امور بندگان

بدان که : کارهای بندگان و اموری که بر ایشان وارد می گردد بر دو قسم است :

اول آنکه : امری که از قدرت و وسع ایشان بیرون است .

دوم آنکه : بیرون از قدرت ایشان نیست . به این معنی که : برای آن امر ، اسبابی چندهست که بنده متمکن از تحصیل آن اسباب و وصول به آن امر یا دفع آن امر هست .

پس آنچه از قسم اول باشد مقتضای توکل ، آن است که : آن را حواله به رب الارباب نمایی و فکرهای دقیقه و تدبیرات خفیه و سعی بی جا در خصوص آن نکنی .

و اما آنچه از قسم دوم باشد پس سعی در خصوص آن با توکل منافات ندارد ، به شرط آنکه اعتماد او به سعی خود و اسباب و وسایط نباشد . بلکه اطمینان و وثوق او به خدا بوده باشد .

پس هر که همچنین گمان کند که : معنی «توکل» ، ترک کسب و عمل ، و ترک فکر وتدبیر در امور خود است مطلقا و خود را مهمل و بیکاره بر زمین افکند بسیار خطا کرده است ، زیرا این عمل ، در شریعت مقدسه حرام است .