معراج السعاده صفحه 1216

، مانند طفلی است که : بدانداگر از سوی مادر بگریزد مادر او را بجوید . و اگر به دامن مادر بیاویزد مادر او را درآغوش می کشد .

و از این قسم است توکل حضرت خلیل الرحمن در هنگامی که او را در منجنیق نهادند که به آتش افکنند و حضرت روح الامین به او گفت : آیا حاجتی داری ؟ گفت : باتو نه . گفت : پس با آنکه حاجت داری بخواه و نجات خود را از او طلب کن . گفت :

«حسبی من سؤالی علمه بحالی» .

یعنی : «علم خدا به حال من ، کفایت سؤال مرا می کند» . (1)

و این مرتبه بسیار نادر و عزیز الوجود و مرتبه صدیقین است . و صاحب این مرتبه تادر این مرتبه است از هر سعی و تدبیری بیزار است ، زیرا وصول به این درجات ، منافی همه تدبیرات است ، و صاحب آن واله و مبهوت است .

و بدان که : آنچه مذکور شد که : توسل به اسباب ، لازم ، و در شرع اقدس امر به آن شده است نسبت به کسی است که : در درجه اول از توکل باشد . اما کسی که یقین و ایمان او به سرحد کمال رسید به حیثیتی که بالکلیه اعتماد او از اسباب و وسایل و وسایطزایل شد و دل او چنان مستغرق جناب حق گردید که بجز او مؤثری نمی بیند ، و غیری اصلا در نظر او نیست و چنان دل او به عنایت الهی مطمئن است که : احتمال نمی دهد که او را به غیر واگذارد ، و اصلا اضطرابی از