معراج السعاده صفحه 123

منجر به الحاد و کفر و فساد عقیده شود . بلکه می رسد به جائی که صاحب آن ، انکار همه اشیاء و نفی حقایق جمیع چیزها را می نماید ، همچنان که طایفه «سوفسطائیه» ، (1) در علوم شرعیه و مسایل عملیه منجر به وسواس می گردند .

و علاج این رذیله ، بعد از آنکه آدمی قبح آن را برخورد ، و دانست که این موجب بازماندن از مراتب علم و عمل و محرومی از فیض معارف و نیل سعادات است ، وآدمی را به درجه هلاکت می رساند ، آن است که : رجوع کند به استدلالات و معتقدات علمای مشهور به استقامت سلیقه ، و معروف به افهام مستقیمه ، و خواهی نخواهی خود را بر مقتضای ادله معتبره در نزد آنها بدارد ، و تجاوز از اعتقادات و اعمال و افعال آنهانکند . و بداند که : بعد از آنکه جمعی کثیر و جمی «غفیر» (2) از علمای اعلام و صاحبان افهام مستقیمه بر این طریقه هستند ، و او به تنهائی در آن طریقه تشکیک نماید ، لا محاله از «اعوجاج» (3) سلیقه یا اعتیاد ذهن اوست به شبهه ، پس نفس خود را به تکلیف بر طریقه آنها بدارد تا عادت کند به ثبات و اطمینان . و در تعلم علوم تعلیمیه ، مانند : حساب وهندسه و هیئت ، مدخلیه تمام است در حصول استقامت ذهن ، و بسیار نادر اتفاق می افتدکه کسی در این علوم «صاحب ید» باشد و «مزاول» (4) آنها باشد ، ولی سلیقه او مستقیم وذهن او «قویم» (5) نباشد .

دوم : جهل بسیط است ، و آن از طرف تفریط است . و عبارت است

1- 1. «سوفیست» به معنای دانشمند ، و «سوفسطای» به معنای حکمت آموز است . مکتب سوفسطائی (sophism) در اواخر قرن پنجم قبل از میلاد در یونان زمین به وجود آمد ، طرفداران این مکتب معتقد بودند که حق و باطل و راست و دروغی در واقع نیست ، بلکه حق چیزی است که انسان آن را حق بداند و باطل چیزی است که انسان آن را باطل بداند . رک : اصول فلسفه و روش رئالیسم ، ج 1 ص 20 (مقاله دوم) و اسلام و عقائد آراء بشری ص 61
2- 2. گروهی زیاد .
3- 3. کجی و انحراف .
4- 4. اشتغال و ممارست داشته باشد .
5- 5. استوار و محکم .