معراج السعاده صفحه 1237

خلاف سایر اقسام ، که در بعضی از آنها غیر انسان نیز با انسان شریک است . مثل لذت غلبه واستیلا ، که در بعضی حیوانات دیگر نیز یافت می شود . و مثل لذت شکم و فرج ، که پست ترین لذات است که همه حیوانات در آن شریک اند ، حتی کرم و حشرات .

قسم دوم : فضایلی که متعلق به بدن انسان است . و آن چهار چیز است : صحت وقوت و طول عمر و جمال . یعنی : خالی بودن از نقص و زیادتی و عیب و استقامت قامت و تناسب اعضا .

قسم سوم : نعمتهای دنیویه خارجه از بدن است ، که عبارت از : مال و جاه و اهل وقبیله است .

قسم چهارم : اسبابی که فی الجمله مناسبتی با اخلاق حسنه و فضایل ربانیه دارد ، که هدایت از جانب خدا و رشد او و تسدید و تایید از او باشد . و جمله این چهار قسم از نعمت ، بعضی به بعضی دیگر موقوف است . تا منتهی شود به سعادت حقیقیه که لذت آخرت باشد .

و نوع اول که نعمتهای عالم آخرت باشد که مطلوب حقیقی هستند تفصیل و اسباب آنها چیزی است که عقول ما از ادراک اندکی از آنها قاصر ، و قوه بشریه از شرح و بیان آن عاجز است .

و اما آن چهار قسم دیگر - همچنان که بیان شد - هر یک از آنها به چهار قسم منقسم می شود که مجموع شانزده قسم بوده باشد .

پس هر یک از آن شانزده قسم ، موقوف است بر اسباب بسیار ، و از