معراج السعاده صفحه 126

نتوان شد ، و قدم بر بساطقرب حضرت آفریدگار نتوان نهاد و در حکمت حقه ثابت و مبین است که علم وتجرد (1) را دست در گردن یکدیگر است . هر قدر که نفس را صفت علم زیاد می شودتجرد آن نیز زیاد می گردد . و شبهه ای نیست که مرتبه تجرد بالاترین مرتبه ای است که ازبرای انسان متصور است ، زیرا که به واسطه تجرد ، شباهت اهل «عالم ملکوت» ، و موافقت با سکان قدس «عالم جبروت» (2) به هم می رساند .

و از جمله علوم معرفت خداوند - سبحانه و تعالی - است ، که سبب ایجاد عالم «علوی» و «سفلی» است . همچنان که در «حدیث قدسی»(3) وارد است که : «کنت کنزا مخفیافاحببت ان اعرف ، فخلقت الخلق لکی اعرف» (4) یعنی : «گنجی بودم پنهان ، خواستم که شناخته شوم ، پس مخلوقات را خلق کردم تا مرا بشناسند» .

علاوه بر اینکه علم ، خود فی نفسه لذیذ و محبوب و مرغوب و مطلوب است ، لذت و ابتهاجی که از برای اهل معرفت حاصل است هرگز از برای غیر ایشان میسر نیست ، وسرور و انبساطی که از فهمیدن مساله ای از مسائل علمیه هم می رسد از هیچ یک ازلذات جسمیه حاصل نمی شود .

و از جمله فوائد علم در دنیا ، عزت و اعتبار در نزد اخیار و اشرار ، و شرف و احترام در نزد جمیع طوایف انام است . حکم علما در نزد پادشاهان ذوی الاقتدار ، مطاع ، واقوال ایشان در پیش سلاطین کامکار لازم الاتباع . و حکیم مطلق - جل شانه - به حکمت کامله خود«طباع» (5) جمیع خاص و عام را «مجبول» (6) فرموده

1- 8. «تجرد» ، یعنی خود را از علائق و وابستگی های دنیوی دور کردن ، و برای مشاهده حقائق و حق آماده شدن ، است . و به معنای خالی کردن قلب و سر سالک از ما سوی الله به حکم «فاخلع نعلیک» ، و به معنای بریدن از دوجهان و جمیع تعینات و فانی شدن در حق ، می باشد . رک : فرهنگ معارف اسلامی ، ج 1 ، ص 484 ، وشرح منازل السائرین کاشانی ، ص 259
2- 9. «جبروت» ، عبارت از عالم عقول است که مجرد از ماده و صورت و مدت است و بالاتر از عالم ملکوت است که مجرد از ماده و مدت است نه مجرد از صورت . ابو طالب مکی ، عالم جبروت را عالم اسماء . و صفات الهیه می داند . جبروت است جلوه گاه صفات ملکوت از فعال حق مرآت فرهنگ معارف اسلامی ، ج 1 ، ص 630 . (و جهت آگاهی بیشتر به کتاب انسان کامل ، ص 157 مراجعه شود) .
3- 10. «حدیث قدسی» آن است که معنا و مفهوم آن از طرف خداوند متعال بر پیامبر الهام می شود و او با لفظ وعبارت خودش آن را بیان می کند ، بر خلاف قرآن ، که هم لفظ و هم معنا از طرف خداوند است . (کشاف اصطلاحات الفنون ، ج 1 ، ص 280 . و لغت نامه دهخدا ، ماده «حدیث») .
4- 11. آنچه در کتب روائی تفحص نمودیم مدرک این حدیث را نیافتیم ولی در کتب فلسفی - عرفانی مانند : تمهید القواعد ابن ترکه ، ص 138 . و مفاتیح الغیب ملاصدرا ، ص 293 و . . . این حدیث به چشم می خورد . و در پاورقی احقاق الحق ، ج 1 ، ص 431 ، از علمای اهل سنت مانند ابن تیمیه ، ابن حجر ، سیوطی و . . . نقل کرده که : این حدیث از کلام حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نبوده و هیچگونه سند صحیح و ضعیف برای آن نیافته اند واین روایت در کلمات صوفیه زیاد وارد شده و بر این حدیث اعتماد نموده و اصول خود را بر این بنا نموده اند .
5- 12. جمع طبع ، خوی سرشت .
6- 13. خلق کرده و آفریده . یعنی : تعظیم اهل علم و . . . یک امر فطری و طبیعی است که خداوند در سرشت همگان قرار داده است