معراج السعاده صفحه 1262

از : ثبات نفس و اطمینان آن ، و مضطرب نگشتن آن در بلایا و مصائب ، و مقاومت کردن با حوادث و شداید ، به نحوی که : سینه او تنگ نشود . و خاطر او پریشان نگردد . و گشادگی و طمانینه که پیش از حدوث آن واقعه است زوال نپذیرد . پس زبان خود را از شکایت نگاهدارد . واعضای خود را از حرکات ناهنجار محافظت کند . و این صبر در شداید است که ضد آن جزع است .

و از برای صبر ، اقسام دیگر نیز هست . مثل : صبر در معارک و جنگها که از افرادشجاعت است . و صبر در حال غضب ، که حلم است . و صبر در مشقت طاعت و عبادت .

و صبر بر مقتضیات شهوت . و صبر بر زهد در دنیا ، و غیر اینها .

و از این ظاهر می گردد که : اکثر اخلاق ، داخل صبر است .

و از این جهت بود که : چون از حضرت رسول صلی الله علیه و آله از ایمان سؤال کردند ، فرمود که : «آن صبر است» . (1)

و مطلق صبر ، عبارت است از : مقاومت کردن نفس با هوا و هوس خود . و ثبات قوه عاقله ، که باعث دین است در مقابل قوه شهویه ، که باعث هوا و هوس است ، زیرا پیوسته میان این دو جنگ و نزاع قائم ، و حرب و جدال واقع است . و دل آدمی میدان محاربه آنها است . و مدد باعث دین ، از ملائکه است که لشکر الهی هستند .