معراج السعاده صفحه 1306

را به جا آوری .

و بدان که : آنچه از آداب و شرایط و احکام نماز که متعلق به ظاهر آن است وظیفه علم فقه است . و در آنجا مبین است . و ما در اینجا در چند فصل اشاره می کنیم به بعضی از اسرار باطنیه ، که حیات نماز به آنها بسته تا در وقت نماز آدمی متذکر آنها گردد .

فصل اول : چیزهایی که حقیقت و روح نماز است

بدان که : معانی باطنیه که آنها روح نماز و حقیقت آن هستند هفت چیز است :

اول : «اخلاص و نیت قربت و خلو از شوائب ریا» ، و تفصیل آن مذکور شد .

دوم : «حضور قلب» ، و آن عبارت است از : فارغ ساختن دل از غیر کاری که آن مشغول است که نماز باشد تا اینکه بداند که چه می کند و چه می گوید . و فکر او به جایی دیگر نرود . و اقبال و توجه به نماز خود داشته باشد . و این را «خشوع دل» نیز گویند ، زیرا مطلوب در نماز دو نوع از خشوع است :

یکی «خشوع دل» ، که عبارت است از اینکه : آدمی جمیع حواس خود را متوجه نماز سازد .

و همه فکر و هم او نماز باشد . و در دل او بجز معبود او کسی دیگر نباشد .

و دیگری «خشوع جوارح و ظاهر» . و آن عبارت از این است که : مقابل قبله راست بایستد با وقار و خضوع . و دستهای خود را بر رانهای خود مقابل زانو گذارد . و پاهای خود را گشاده از یکدیگر از سه انگشت گشاده تا