معراج السعاده صفحه 1307

یک وجب گذارد . و انگشتان پای خود را رو به قبله بدارد . و چشم بر موضع سجده اندازد . و التفات به چیز دیگر نکند . وبا ریش و انگشت خود بازی نکند ، و امثال اینها .

سوم : «اینکه معنی آنچه را می گوید بفهمد» ، و این امری است غیر از حضور قلب ، زیرا می شود که : کسی معنی لفظ را نفهمد و حضور قلب داشته باشد . و مراد آن است که : علاوه بر اینکه دل او مشغول نماز باشد بداند که چه می گوید و معنی آن رابفهمد . و حال مردم در این مقام تفاوت بسیار دارد ، زیرا همه کس در فهمیدن معنی قرآن و اذکار به یک مرتبه نیستند . و بسا معانی باریک و شارات لطیف ، که بعضی درحال نماز بر می خورند که هرگز به خاطر او خطور نکرده بود ، و دیگری آن رانمی فهمد .

چهارم : «تعظیم» ، و آن امری است غیر از حضور قلب و غیر از فهمیدن معنی کلام ، زیرا بسیار می شود که : آدمی سخن می گوید و همه حواس او متوجه آن شخص است ومی فهمد که چه می گوید ، و مطلقا تعظیم او را به جا نمی آورد .

پنجم : «هیبت» ، و آن غیر تعظیم است ، و عبارت است از : خوف و اضطرابی که به سبب عظمت حاصل می شود . و هر خوفی را هیبت نمی گویند ، بلکه خوفی که سبب آن عظمت و جلال باشد آن مهابت است .

ششم : «امیدواری» ، و آن نیز امری است زاید بر آنچه مذکور شد ، زیرا