معراج السعاده صفحه 137

و اهل آن فاسد وبازار هدایت و ارشاد «کاسد» (1) گشته ، نه نیت معلم خالص است و نه قصد متعلم ، و نه غرض استاد صحیح است و نه منظور شاگرد ، و از این جهت است که : از هزار نفر یکی را رتبه کمال حاصل نمی شود ، و اکثر در جهل خود باقی مانند ، با وجود اینکه بیشترعمر خود را در مدارس به سر می برند .

فایده دوم : بدان که جمیع علوم اگر چه روح را کمال اند و نفس را جمال ، لیکن متفاوت اند در شرافت و تکمیل و وجوب تحصیل ، زیرا که علوم بر دو قسم اند :

اول : علم دنیا ، و آن علومی است که معظم فایده آن برای دنیاست ، مثل طب ، هندسه«نجوم» ، (2) «عروض» ، (3) موسیقی«هیئت» (4) و حساب . و از این علوم چندان «بهجت» (5) و سعادتی در عالم عقبی حاصل نمی شود و از این جهت تحصیل آنها واجب نیست ، بلی «نادرا» (6) می شود که در تحصیل بعضی مسائل بعضی از این علوم ، واجب کفائی باشد .

دوم : علم آخرت ، که ثمره اصلی آن تحصیل سعادت اخرویه است ، و آن سه علم است که آنها را علم دین گویند . یکی علم الهی ، که به وسیله آن ، اصول و عقاید دین واحوال مبدا و معاد شناخته می شود ، و آن اشرف علوم و افضل آنها است . و دیگری علم اخلاق ، که به وسیله آن ، راه تحصیل سعادت ، و آنچه به واسطه آن نفس نجات می یابدیا به هلاکت می رسد دانسته می شود ، و بعد از علم الهی علمی از

1- 35. بی رونق ، بدون خریدار .
2- 36. علم شناخت ستارگان و تاثیر آنها در جهان خاکی (جهت آگاهی بیشتر به کتاب فرهنگ معارف اسلامی ، ج 3 ، ص 1991 مراجعه شود) .
3- 37. علمی است که به وسیله آن به وزن های شعر و تغییرات آن پی می برند . علم عروض ، میزان و قواعد کلام منظوم (شعر) است . یعنی شعر را بر آن عرضه کنند تا شعر موزون از ناموزون پدید آید . فرهنگ معارف اسلامی ، ج 2 ، ص 1255 . و دهخدا ، ماده «عرض» .
4- 38. ستاره شناسی (آمار ستارگان ، حرکت آنها و . . . ) .
5- 39. خوشحالی ، سرور .
6- 40. گاهی از اوقات