معراج السعاده صفحه 141

که : جمیع فرق انبیاء و اساطین حکماء و علماء با وجود عقول قویه و «افهام ثاقبه» (1) بر امری که مخالف واقع باشد اتفاق نمی کنند .

و بسا باشد که اعتقاد و اطمینان : از برای کسی حاصل شود به سبب بعضی حالات ، که از برای خود او روی داده ، از : استجابت دعوات و نجات از خطرات و امثال اینها . وبسیار می شود که اطمینان و جزم از برای کسی به امور مذکوره حاصل است و راه آن رانمی داند و سبب آن فطرتی است که خداوند عالم در او قرار داده ، - همچنان که درحدیث وارد است - . (2)

بلکه ظاهر آن است که : چنانچه عصبیت جاهلیت ، و پیروی آباءو امهات ، آدمی را از فطرت خود بیرون نبرد فطرت او حاکم به وجود صانع عالم است ، اگر چه دلیلی منظور او نباشد ، زیرا که احتیاج مخلوق به خالق ، و حادث به موجد فطری است از برای هر کسی ، اگر چه هنوز به مرتبه تمیز و ادراک نرسیده باشد . همچنان که مشاهده می شود که : اگر سیبی را در نزد طفل خورد سالی گذاریم و کسی آن را بر دارد ، بعد از التفات سئوال می کند که : سیب را که برداشت ؟ پس به فطرت خود حکم می کندکه نبودن سیب به خودی خود نمی شود ، بلکه احتیاج به بردارنده ای دارد .

بلکه ظاهر آن است که : حیوانات نیز بر این مفطورند ، (3) و جبلت (4) آنها به این مطلب حاکم است ، چنان که می بینیم که : اگر کسی آوازی کند در مکانی که

1- 53. فهم های روشن ، تیز بین ، استوار .
2- 54. ظاهرا اشاره به فرمایش حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمودند : «کل مولود یولد علی الفطره . . . » یعنی : هر نوزادی با فطرت خداشناسی به دنیا می آید . بحار الانوار ، ج 3 ص 281 ، ح 22 .
3- 55. خلق شده اند .
4- 56. سرشت و طبیعت