معراج السعاده صفحه 143

«براهین جدلیه» ، (1) بدون تطهیر نفس و مواظبت بر عبادات ، اصلا موجب اطمینان و سکون نفس نمی شود . بلکه بسیار می شود که باعث ازدیاد شبهه و تشکیک می گردد .

و محقق طوسی خواجه نصیر الدین (2) در بعضی فواید خود (3) فرموده که : اقل آنچه واجب است بر هر مکلفی اعتقاد به آن ، معنی قول «لا اله الا الله ، محمد رسول الله» است . وبعد از آن که تصدیق رسول صلی الله علیه و آله را نمود باید تصدیق کند او را در آنچه خبر داده ازصفات خدا و احوال روز جزا و تعیین ائمه هدی ، به نوعی که قرآن مجید مشتمل بر آن است ، بدون آن که چیزی زیاد کند یا در آن محتاج به دلیل دیگر باشد .

اما در صفات خدا ، پس اعتقاد کند که : خدا حی (4) و قادر (5) و عالم (6) و مرید (7) و متکلم (8) است ، و چیزی مثل او نیست ، شنوا و بینا است .

و اما در احوال آخرت ، پس ایمان بیاورد به بهشت و دوزخ و صراط و میزان وحساب و شفاعت و غیر اینها . و واجب نیست بر او که بحث کند از حقیقت صفات خدا ، بلکه اگر آنها را تصور هم نکند و به خاطرش نگذرد و بمیرد با ایمان مرده است .

اگر وقتی شبهه یا شکی از برای او هم رسد پس باید آن را به کلامی نزدیک به فهم دفع کرد اگر چه این کلام نزد ارباب جدل و مناظره و متکلمین ناتمام باشد و احتیاج به ذکرادله و براهین نیست .

و مخفی نماند که

1- 57. جدل یکی از صناعات پنجگانه (برهان ، جدل ، خطابه ، شعر و مغالطه) منطق است . و جدل ، قیاسی راگویند که : مقدمات آن از مشهورات و مسلمات تشکیل می یابد و نتیجه آن الزام نمودن و متقاعد ساختن طرف پخت است . و از نظر رتبه ، پائین تر از برهان است که مقدمات او از یقینیات و بدیهیات تشکیل می یابد و نتیجه آن نیز قطعی و یقینی است . رک : المنطق - مظفر - ج 3/371- منطق صوری ص 196 .
2- 58. او محمد بن محمد بن - حسن طوسی معروف به خواجه نصیر الدین است که تمام دانشمندان شرق و غرب اورا به استادی می شناسند . علامه حلی (ره) میگوید : او استاد جهان بشریت و عقل یازدهم است . او حدود 84 کتاب در فنون مختلف تالیف نموده و رصد خانه مراغه را بنا نهاد و در سال 672 ه ق از دنیا رفت و در کاظمین به خاک سپرده شد . جهت اطلاع بیشتر رک : اعیان الشیعه ج 9/414 روضات الجنات ج 6/300 .
3- 59. تلخیص المحصل ص 472 .
4- 60. یعنی خداوند - تبارک و تعالی - قدرتمند و آگاه زنده ای است که : مرگ در ساحت مقدس او راه ندارد ، وحیات تمام موجودات عالم وابسته به او است
5- 61. او قادر و توانای مطلقی است که به انجام هر چیزی توانائی دارد ، و هیچگونه ضعف و ناتوانی در اومتصور نیست .
6- 62. یعنی او به تمام امور ظاهری و باطنی ، آشکار و نهان ، گذشته و آینده ، آگاهی کامل دارد و چیزی درعوالم هستی بر او پوشیده و پنهان نیست .
7- 63. یعنی تمام افعال او از روی اراده و اختیار صورت می پذیرد و در انجام هیچ عملی مجبور و مضطر نیست . (در میان دانشمندان اسلامی در معنا و تفسیر «صفت اراده حق متعال» اختلاف زیاد است . بعضی آنرا از صفات ذات ، و بعضی دیگر از صفات فعل دانسته اند . برخی او را شوق نفسانی و برخی دیگر به معنای تصمیم و قصد گرفته اند . خواجه نصیر الدین طوسی (ره) او را به معنای آگاهی خداوند متعال بر تمام نظام هستی بر وجه اتم تفسیر نموده که بوعلی سینا و صدر المتالهین نیز قریب به این معنا را انتخاب نموده اند . و حکیم سبزواری آنرا به معنای علم عنائی گرفته است . جهت اطلاع بیشتر رک : اسفار ج 6 ص 316 ، 331 ، 333 شرح تجرید ، ص 288 . الالهیات ، ج 1 ، ص 165 .
8- 64. یکی از صفات حقتعالی تکلم و سخن گفتن اوست ، که گاه بصورت وحی و صدای خفی می باشد که پیامبرآنرا می شنود و دیگران از شنیدن آن عاجزند . و گاه بصورت ایجاد صوت و حروف در اجسام می باشد که شنونده صدای گوینده را می شنود بدون آنکه گوینده را ببیند مانند : مکالمه حضرت موسی در کوه طور . و گاه به وسیله اعزام فرشته و پیک وحی صورت می پذیرد (در سوره شوری آیه 51- به این معانی اشاره شده : و ما کان لبشر ان یکلمه الله الا وحیا او من وراء حجاب او یرسل رسولا ) جهت اطلاع بیشتر رک : شرح تجرید ، ص 289 ، اسفار ، ج 7 ، ص 2 ، الالهیات ، ج 1 ، ص 189