معراج السعاده صفحه 150

و عدالت او بر خورد به طریقی که در علم اصول مبین است .

ای بسا ابلیس آدم روی هست*** پس به هر دستی نباید داد دست

علم مقدمه عمل

و بدان که علم فقه و مقدمات آن ، از لغت و نحو و صرف و اصول ، علومی نیستندکه «مقصود لذاته» (1) باشند ، بلکه غرض از اینها عبادت و بندگی است . پس نباید به واسطه اشتغال به اینها از عمل باز ماند و تمام روزگار خود را به دانستن آنها بسر برد و مطلقا به عمل و عبادت نپردازد ، بلکه باید به قدر ضرورت در آنها اکتفا کند ، و بسیارند که عمرخود را صرف مسائل صرف و نحو کرده و در معانی و بیان به حد انتها رسیده و ازمسائل شرعیه بی خبر و از این غافل اند که دانستن کیفیت تکلم طایفه یا رسیدن به دقایق ترکیبات الفاظشان و محسنات عباراتشان نه در کار دنیا می آید و نه در کار آخرت وبجز تضییع عمر و وقت و تلف مایه تحصیل سعادت ، ثمری ندارد .

و از اینها زیانکارتر جماعتی هستند که از عمل و عبادات ، بلکه از استنباط مسایل باز می مانند و اوقات خود را صرف فهم وجوه و احتمالات عبارات بعضی که در این علوم گفته اند می کنند و صفحات بسیار را در توجیهات و احتمالات کلامشان سیاه می کنند و بسیار است که فهم آن عبارات هم مدخلیت در تصحیح مساله ای از مسائل ندارد . بلکه بسا باشد که شب و روز فکر می کنند در توجیهات عبارات علمای عامه که در بیان قواعد فاسده خود از«قیاس» (2) و «استحسان» (3) و امثال آن ذکر کرده اند ، و ازاطاعت و عبادت

1- 75. خود آن علوم شخصا مورد قصد و غرض نیستند
2- 76. رجوع شود به پاورقی صفحه 86 .
3- 77. هر امری را که فقیه و مجتهد بر حسب ذوق ، سلیقه و عقل خود نیکو پندارد ، و در عرف فقهای اهل سنت معانی دیگری هم دارد . رک : الاصول العامه للفقه المقارن ص 359 .