معراج السعاده صفحه 151

باز می مانند . و همچنین در استنباط مسایل بسا باشد که ماخذ مساله واضح ، و دلیل آن «لایح» ، (1) و ترجیح آن ظاهر ، و در آن دلیل ضعیفی یا «حدیث عامی» (2) یا مثل آن یافت می شود و مدتی عمر خود را در فهم آن دلیل یا توجیه آن حدیث به انواع مختلفه ضایع می کنند . و همچنین در استخراج و استنباط مسائل غیرمهمه و فروض نادره که یقین یا ظن به عدم احتیاج آنها حاصل است ، و طالب کمال وسعادت باید دامن خود را از امثال این امور برچیند و غرض این نیست که باید طالب علم مطلقا در این امور تامل نکند و پیرامون آنها نگردد ، زیرا که شکی نیست که حصول ملکه اجتهاد ، و فهم آیات و اخبار و کلمات علمای ابرار ، موقوف است به تکمیل قوه نظر و «تشحیذ» (3) ذهن و خاطر ، و این امور موجب ازدیاد قوه نظریه وتشحیذ ذهن می گردند .

پس این امور در ابتدا از برای طالب علم فی الجمله مطلوب و سعی در آنها مرغوب است و بسا باشد که لازم باشد ، بلکه مقصود آن است که در این امور نیز به قدرضرورت اکتفا کند و بعد از حصول قوه اجتهاد و وصول به مرتبه فهم ادله و استنباط ، دیگر وقت خود را چندان مصروف این امور نکند و از فهم احکام واجبه ، و «اتیان» به عبادات موظفه باز نماند و الا قوه نظر به هر جا رسد باز قابل زیادتی است . پس تا ممکن باشد تشحیذ مطلوب و تقویت قوه نظر مستحسن باشد باید آدمی همه عمر خود راصرف آن کند .

مطلب دوم : در بیان سایر انواع رذایلی که از دو جنس مذکور ، جربزه و جهل بسیط ، ناشی می شوند

صفت اول : جهل مرکب

در بیان جهل

1- 78. آشکار ، روشن .
2- 79. حدیثی که از طریق اهل سنت نقل شده باشد .
3- 80. تیز کردن .