معراج السعاده صفحه 153

زیرا که آنهاموجب استقامت ذهن می شود . و یا خطائی است که در استدلال نموده ، در این وقت باید او را بر این داشت که استدلالات خود را موازنه نماید با استدلالات اهل تحقیق ازعلمای معروفین به استقامت ذهن ، و ادله خود را عرض کند بر قواعد منطقیه با استقصای تمام ، تا به خطای خود برخورد . و یا سبب آن مانعی است از فهمیدن حق در نفس اومثل تقلید یا عصبیت یا محض حسن ظن به شخصی یا نحو آن و علاج آن این است که سعی و اجتهاد کند در ازاله مانع به نحوی که مذکور خواهد شد .

صفت دوم : شک و حیرت

شک و حیرت

در بیان شک و حیرت است و آن عبارت است از : عاجز بودن نفس ازتحقیق حق و رد باطل در مطالب . و علامت آن ظاهر است ، و غالب آن است که : منشااین تعارض ادله است . و اما ضرر آن ، پس شکی نیست که شک و حیرت در مطالب متعلقه به ایمان ، موجب هلاکت و فساد نفس است ، بلکه از اخبار مستفاد می شود که باشک از دنیا رفتن کفر است ، و سعی در ازاله آن از واجبات است . (1)

و علاج آن این است که اولا تامل کند که اجتماع دو طرف نقیض یا انتفاء هر دو از جمله محالات است .

پس البته یکی از شقوق متصوره در مطلب ، در واقع و نفس الامر ثابت و تتمه ، به حقیقت باطل است . بعد از آن دامن سعی و اجتهاد بر میان زند و استقصای تام و تفحص کامل از ادله مناسبه مطلب نماید تا جزم