معراج السعاده صفحه 161

السلام - بر روی آب راه می رفت فرمودند که : هر گاه یقین او زیادتر می بود هر آینه بر روی هوا نیز راه می رفت» . (1)

و از این حدیث شریف مستفاد می شود که هر که را یقین بالاتر ، قدرت او بر کرامات بیشتر . و از آنچه مذکور شد ظاهر گردید که یقین جامع جمیع فضایل و حاوی همه محاسن خصایل است . و بدان که از برای آن سه مرتبه است :

مراتب یقین

مرتبه اول : علم الیقین است ، و آن اولین مرتبه یقین است و عبارت است از : اعتقادثابت جازم مطابق واقع . و آن حاصل می شود از ترتیب مقدمات و استدلال ، مانند یقین کردن به وجود آتش در موضعی به مشاهده دود .

مرتبه دوم : علم الیقین است ، و آن عبارت است از مشاهده مطلوب و دیدن آن به چشم بصیرت و دیده باطن ، که به مراتب روشن تر از دیده ظاهر است . و آنچه مشاهده از آن شود واضح تر و ظاهرتر است .

و اشاره به این مرتبه است آنچه سید اولیاء در جواب ذعلب یمانی (2) که سؤال کرد از آن حضرت که : «هل رایت ربک ؟ » یعنی : «آیا پروردگار خود را دیده ای ؟ » فرمودند :

«لم اعبد ربا لم اره» یعنی : «بندگی نمی کنم خدائی را که ندیده باشم» . (3)

و همین است مراد آن حضرت از آنچه فرمود که : «رای قلبی ربی» (4) یعنی : «دید دل من پروردگار مرا» .

و این مرتبه هم نمی رسد مگر به ریاضت و تصفیه نفس ، تا اینکه تجرد تام از برای اوحاصل

1- 24. بحار الانوار ، ج 70 ، ص 179 ، ح 45 .
2- 25. ذعلب یمانی از اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام بود و مرحوم مامقانی او را فرد خوب می داند ، ولی محقق تستری می گوید : او آدم درستی نیست ، و دلیلی هم بر مدعای خود اقامه نموده . (رک : تنقیح المقال ، ج 1 ، ص 421 . و قاموس الرجال ، ج 4 ، ص 91 ، ط قدیم) .
3- 26. توحید صدوق ، ص 305 . بحار الانوار ، ج 4 ، ص 27 ، ح 2 و ج 10 ، ص 118 .
4- 27. ظاهرا این جمله نقل به معنای کلام حضرت امیر المؤمنین علیه السلام است که در پاسخ ذعلب فرمود : «و لکن راته القلوب بحقائق الایمان» . یعنی : «با چشم های سر او را نمی توان دید ولیکن دلها با حقیقت ایمان او رامی بینند» . ولی آنچه تفحص نمودیم جمله «رای قلبی ربی» را در جوامع روائی نیافتیم ، فقط در باره حضرت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - جمله «نعم راه بقلبه» نقل شده است . (رک : توحید صدوق ، ص 116 ، ح 17 . و بحار الانوار ، ج 4 ، ص 54 ، ح 32 و 34) .