معراج السعاده صفحه 174

تقویت طریقه «اشاعره» ، (1) و استناد جمیع اشیاء و افعال و احوال به مبادی عالیه و اثبات مذهب«مجبّره» (2) است . و والد ماجد حقیر - قدس سره - در «جامع السعادات» (3) آن را نقل کرده اند و در آخر آن اشاره فرموده اند که این کلام وامثال آن ناقص و قاصر ، و ثبوت نوع اختیاری از برای انسان در افعال و حرکات خودبدیهی و ظاهر است . همچنان که ضروری شریعت مقدسه و نص آیات و اخبار کثیره است . و اولی ، اعراض و سکوت از امثال این کلمات و متابعت طریقه شرع مستطاب است . (4)

و چون چندان فایده ای بر نقل آن مترتب نبود بلکه ذکر آن موجب شبهات فاسده از برای کسانی که در فهم رد آن قاصرند می شد در این کتاب متعرض آن نشدیم .

صفت چهارم : خواطر نفسانی و وساوس شیطانی

خواطر نفسانی و وساوس شیطانی

و تفصیل کلام در این صفت و علاج آن و ضد آن و آنچه متعلق به اینها است درچند فصل بیان می شود :

فصل : بدان که دل آدمی هرگز خالی از فکر و خیالی نمی باشد بلکه پیوسته محل خطور خواطر و ورود خیالات و افکار است ، اگر چه گاه است که آن کس ملتفت نیست به آنچه در خواطر او می گذرد . و در این خصوص دل مانند نشانه ای است که از اطراف و جوانب ، تیرها به آن افکنند . یا حوضی که آب از نهرهای بسیار بر آن جاری باشد . یاخانه ای است که درهای بی شمار داشته باشد و از آنها اشخاص مختلفه داخل آنجاشوند یا آئینه ای که در مکانی منصوب باشد و صورتهای بی حد از «محاذی» (5) آن بگذرد .

پس دل که لطیفه ای است

1- 53. اشاعره پیروان مکتب کلامی ابو الحسن علی بن اسماعیل اشعری هستند که در سال 260 ه تولد یافت و در سال 324 از دنیا رفت . (جهت اطلاع بیشتر از عقائد آنان رک : فرهنگ فرق اسلامی ، ص 54 . و ملل و نحل شهرستانی ، ط بیروت ، ج 1 ، ص 94 .
2- 54. مجبره (جبریه) : کسانی هستند که تمام افعال بندگان را به خدای تعالی نسبت می دهند ، و برای بندگان اوهیچگونه اختیاری قائل نیستند ، و دارای فرقه های متعدد هستند . فرهنگ فرق اسلامی ، ص 136 . جهت اطلاع بیشتر مراجعه شود به : الالهیات ، ج 1 ، ص 611 .
3- 55. جامع السعادات ، ج 1 ، ص 135 .
4- 56. جامع السعادات ، ج 1 ، ص 139- 141 .
5- 1. مقابل