معراج السعاده صفحه 178

ملتفت خیال اموری که موجب فرح و سرور گردد نمی شود ، مثل تصور کردن مردن اولاد و عیال ، و تلف اموال ، و ابتلاء به انواع بیماری ، و گرفتاری به ذلت وخواری ، و غالب شدن دشمنان و رسیدن اذیت به او از دیگران .

و گاه باشد که بدون سبب ، نوع اعتقادی به وقوع این نوع امور می کند که غم و اندوه از برای او هم می رسد . و بسیار می شود که منشا این نوع ، اختلالی است که در دماغ حاصل می شود .

و از جمله افکار فاسده وسوسه در عقاید است ، به حدی که مؤدی به شک نمی شود ومنجر به شبهه نمی گردد ، بلکه مجرد حدیث نفس باشد ، و الا موجب خروج از ایمان می گردد و قادح در یقین می گردد و داخل در یکی از صفاتی که قبلا گذشت می شود .

فصل : اقسام الهام و وسوسه و علامات آنها

از آنچه مذکور شد معلوم شد که کلیه خواطر نفسانیه و خیالات قلبیه بر چهارقسم اند . و از اینها دو قسم که افکار محرکه بر عمل خیر ، و خیالات محموده باشد را «الهام» گویند . و دو قسم دیگر که افکار محرکه بر عمل شر و افکار ردیه باشد را «وسوسه» گویند . و بعضی الهام و وسوسه را تخصیص به افکار محرکه می دهند و «علی ای حال» دو قسم وسواس ، اثر خناس شیطان ، و دو قسم الهام ، از فیض ملائکه کرام است .

و نفس آدمی در ابتدای امر قابلیت هر دو اثر را علی السواء دارد و هیچ یک بردیگری رجحان ندارد . بلکه ظهور اثر هر کدام در آنجا به واسطه