معراج السعاده صفحه 191

و اگر به راندن قدمی پس رود باز برمی گردد .

و همچنین شیطان شباهت به مرض دارد ، و صفات رذیله چون اخلاط فاسده ، و ذکر ، مانند غذاهای مقویه است و غذاهای مقوی وقتی بدن را نافع و مرض را دافع است که ازاخلاط پاک باشد .

پس فایده ذکر هنگامی ظاهر می گردد که دل از شوایب هوس و هوا پاک و از انوارورع و تقوی تابناک باشد . همچنان که خدا می فرماید :

«ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون» . (1)

یعنی :

«کسانی که متقی و پرهیزکارند هرگاه برسد ایشان را وسوسه ای از شیطان هشیار و متذکرخدا می شوند ، پس به واسطه تذکر ، دیده بصیرت ایشان بینا و از چنگ وساوس رهامی گردند» .

ذکر قلبی مانع وساوس و خواطر

و مخفی نماند که آن ذکری که دافع وساوس شیطانیه و مانع خواطر نفسانیه است ذکرقلبی است که مشغول ساختن دل است به یاد خدا ، و تذکر قدرت و عظمت ، و تنزه وتقدس و جلال و جمال او ، و تفکر در صنایع و عجایب مخلوقات آسمان و زمین و سایرامور متعلقه به دین . و هرگاه با آن ذکر زبانی نیز جمع شود فایده آن اتم ، و در دفع شیاطین ادخل است . اما ذکر زبانی تنها اگر چه خالی از ثواب نیست ولیکن مقابله با جندشیاطین و مدافعه وساوس آن لعین نتواند کرد . و اگر وسوسه شیطان به ذکر زبان رفع شدی هر کسی را در نماز حضور قلب حاصل بودی و خیالات فاسده و وساوس باطله به خاطر او نیامدی ، زیرا که منتهای