معراج السعاده صفحه 192

هر ذکر و عبادتی در نماز است ، با وجود اینکه هر که ملاحظه حال خود را نماید می یابد که افکار ردیه در حال نماز بیشتر ، بلکه آنچه ازفضول دنیا گمشده در نماز پیدا می شود و آنچه فراموش شده در آن وقت به خاطر می رسد .

و سر در این ، آن است که : چون نماز بالاترین عبادات و مشتمل بر سجده است که شیطان به واسطه ترک آن مطرود و مردود شده در آن وقت عداوت و حسد شیطان به هیجان می آید و لشکر آن اطراف دل را فرو می گیرد و از چپ و راست هجوم ، و ازپیش و پس حمله می کنند و حجره و بازار و دکان و انبار و محاسبه شرکاء و جواب خصماء را بر دل القاء و عرض می کنند که مبادا چنین عبادتی از او به درجه قبول ووصول ، و سجده ای که موجب لعن او شد از او مقبول گردد . و لیکن همچنان که مذکورشد چنان نیست که ذکر زبانی مطلقا بی ثمر و آن را از برای ذاکر اثر نباشد ، بلکه بر آن ثواب مترتب می شود .

و اهل ذکر گفته اند که از برای ذکر چهار مرتبه است ، که همه آنها نافع لکن در مقدارنفع مختلف اند :

اول : ذکر زبانی فقط .

دوم : ذکر زبانی و قلبی باهم ، که ذکر در دل مستقر نباشد بلکه قرار آن موقوف به التفات ذاکر باشد . و چون دل را به خود واگذارد از ذکر خدا غافل ، و به خواطر ووساوس مایل گردد .

سوم : ذکر قلبی که در قلب متمکن و بر