معراج السعاده صفحه 193

آن مستولی باشد به نحوی که صرف دل به غیرذکر ، محتاج به التفات ذاکر باشد ، و هر وقت که دل را به خود گذارد در ذکر خدا باشد .

چهارم : ذکر قلبی ، که خدا در دل باشد و بس ، و دل بالمره از خود غافل بلکه از اینکه در ذکر هم هست ذاهل باشد و بتمامه مستغرق مذکور و محو او باشد . و اهل این مرتبه التفات به ذکر را حجاب از وصول به مطلوب و مقصود می دانند . و این مرتبه مطلوب ومقصود حقیقی ، و باقی مراتب بالعرض مطلوب اند .

فایده : کیفیت سد ابواب خواطر ، و رفع وساوس

بدان که سد ابواب خواطر و دفع وساوس اگر چه صعب و مشکل و لیکن مرتبه ای است بس عظمی ، و موهبتی است بس کبری . کلید گنج سعادات و مفتاح ابواب مرادات است ، زیرا که دل مانند ظرفی است که خالی بودن آن از محالات است . پس لا محاله بعداز آنکه از افکار بی فایده تهی گردید ، محل ذکر خدا و نزول جند ملائکه خواهد شد و ازدوام یاد خدا انس به او ، و از انس ، مرتبه شوق به لقای او و محبت او که اعظم مراتب و «اسنای» (1) مواهب است حاصل ، و ابواب معارف از عالم فیض بر دل گشوده می شود و به آن سبب از ظلمات شکوک و اوهام بیرون می آید . و در این هنگام ، نفس به مرتبه اطمینان و ثبات در عقاید و معارف می رسد ، چنانکه خدای تعالی فرموده که :

«الا بذکر الله تطمئن القلوب» (2)

یعنی : «آگاه باش که به سبب یاد خدا دلها به مرتبه اطمینان می رسند» .