معراج السعاده صفحه 239

خود کن ، و زمانی در عجایب صنع خداوند تامل نمای ، و سعی کن که دل خود را از وساوس خالی کنی ، و تفکر آن را به اقسام شش گانه «محموده» (1) مقصود سازی ، زیرا که : - چنانکه گذشت - غیر از اینها آنچه باشد از افکار متعلقه به دنیای دنیه و از وساوس شیطانیه است .

پس فکر تو باید منحصر باشد در استنباط مسائل علمیه ، یا انجام دادن یکی از اعمال حسنه ، یا در عبرت یکی از دیگران و هنگام رحلت از جهان ، یا در تسبیح و تقدیس پروردگار ، یا در صنایع عجایب آفریدگار ، یا در صفات و اعمال خود .

و اما تفکر کردن در ذات خدا ، بلکه بعضی از صفات او ، در شریعت مقدسه غیرجایز و کسی که این خیال را کند از حد خود متجاوز است . «و ما للتراب و رب الارباب» ، مشتی خاک را با خداوند پاک چه کار ، ذات او از آن بالاتر که کمند اندیشه به کنگره جلال او تواند رسید یا طایر فکر در حوالی او گذر تواند کرد«تعالی شانه عین ذلک علواکبیرا» . (2)

و هم تهی پای بسی ره نوشت*** هم زدرش دست تهی بازگشت

راه بسی رفت ضمیرش نیافت*** دیده بسی جست نظیرش نیافت

صفت پنجم : مکر و حیله

مکر و حیله

از صفات رذیله متعلقه به قوه عاقله مکر و حیله کردن است از برای رسیدن به مطلوبات شهویه و غضبیه ، و مراد از آن در این مقام جستن راههای پنهان است از برای اذیت رساندن به مردمان . و به کار بردن آن را تلبیس و غش و غدر وخیانت گویند