معراج السعاده صفحه 26

: محافظت اخلاق حمیده از انحراف و . . . باب چهارم : فضائل اخلاق حسنه و کیفیت اکتساب آنها باب پنجم : اسرار و آداب عبادات

باب اول : در بیان بعضی مقدمات نافعه ، از بیان حالات نفس و منفعت فضایل اخلاق و مضرت رذایل آن

فصل اول : شناختن نفس مقدمه شناختن خدا

شناختن نفس مقدمه شناختن خدا

بدان که کلید سعادت دو جهانی ، شناختن نفس خویشتن است ، زیرا که شناختن آدمی خویش را اعانت بر شناختن آفریدگار خود می نماید . چنانکه حق - تعالی - می فرماید : «سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق»

یعنی : «زود باشد که بنمائیم به ایشان آثار قدرت کامله خود را در عالم و در نفسهای ایشان ، تا معلوم شودایشان را که اوست پروردگار حق ثابت» . (1)

و از حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم - منقول است که : «من عرف نفسه فقدعرف ربه» یعنی : «هر که بشناسد نفس خود را پس به تحقیق که بشناسد پروردگار خودرا» . (2)

و خود این ظاهر و روشن است که : هر که خود را نتواند بشناسد به شناخت دیگری چون تواند رسید ، زیرا که هیچ چیز به تو نزدیک تر از تو نیست ، چون خود را نشناسی دیگری را چون شناسی ؟

تو که در علم خود زبون (3) باشی*** عارف کردگار چون باشی

تاثیر شناختن نفس در تهذیب اخلاق

و نیز شناختن خود ، موجب شوق به تحصیل کمالات و تهذیب اخلاق و باعث سعی در دفع «رذائل» (4) می گردد ، زیرا که آدمی بعد از آنکه حقیقت خود را شناخت ودانست که : حقیقت او «جوهری» (5) است از «عالم ملکوت» ، (6) که به این عالم جسمانی آمده باشد ، که به این فکر افتد که : چنین جوهری شریف را عبث و

1- 1. فصلت (سوره 41) ، آیه 53 .
2- 2. بحار الانوار ، ج 2 ، ص 32 ، ح 23 .
3- 3. ناتوان ، عاجز .
4- 4. جمع رذیله ، و به معنی فرومایگی ، پستی و ضد فضیلت است .
5- 5. معرب گوهر است ، یعنی چیز گران قیمت و با ارزش . و در فلسفه ، لفظ «جوهر» ، بر عقول و نفوس مجرده نیز اطلاق می شود . فرهنگ معارف اسلامی ، ج 1 ، ص 658 .
6- 6. عالم فرشتگان ، عالم عقول و نفوس مجرده که مافوق عالم ناسوت و ماده است