معراج السعاده صفحه 264

شب غشهای پی درپی امیر مؤمنان را شنیده ای ، (1) و سبب این ، کمال معرفت به خدا است ، زیراکه معرفت کامله در دل اثر می کند و آن را به سوزش و اضطراب می آورد ، و اثر آن ازدل به بدن سرایت می نماید و تن را ضعیف و لاغر ، و چهره را زرد ، و دیده را گریان می سازد ، و به جوارح و اعضاء سرایت می کند و آنها را از معصیت باز ، و به طاعت وعبادت می دارد . و کسی که سعی در ترک معاصی و کسب طاعات نکند دل او از خوف خدا خالی و هیچ مرتبه از خوف از برای او حاصل نیست . و از این جهت گفته اند :

خائف کسی نیست که چشم خود را بمالد و گریه کند بلکه کسی است که از عاقبت آنچه می ترسد احتراز کند .

و بعضی از عرفا گفته اند که : بنده در هنگامی از خدا می ترسد که از گناه پرهیز کند ، مانند بیماری که از خوف طول مرض از غذاهای ناسازگار پرهیز می کند . و همچنین به صفات و احوال سرایت می کند و آتش شهوات را فرو می نشاند ، و لذتهای دنیویه راناگوار می سازد ، و طعم معاصی شیرین در کام طبعش تلخ و مکروه می گردد ، همچنان که عسل ناگوار می شود نزد کسی که داند زهر با آن مخلوط است . و در این هنگام دل اواز دنیا و خاشع می گردد . و همت او به کار خود و نظر کردن به عاقبت احوال خودمصروف می شود . و شغلی از برای او به جز مجاهده با نفس و شیطان و مراقبه احوال ومحاسبه اعمال خود نمی ماند