معراج السعاده صفحه 287

شبیه به خواب است ، پس همچنان که آدمی در خواب احوالی را که به آنها الفت کرده و عادت نموده می بیند ، و چیزهایی که شباهتی به آنچه در بیداری دیده ، ندارد هرگز در خواب نمی بیند . چنانچه کور مادرزاد هرگز روشنائی و رنگهای مختلفه را در خواب مشاهده نمی کند . و کسی که تازه به حد بلوغ رسیده باشد و محتلم شود ، صورت مجامعت به خواب او نمی آید . و همچنین در وقت سکرات مرگ و بیهوشی پیش از مرگ ، که مشابه خواب است به غیر از آنچه به آن معتاد شده و الفت گرفته به نظر او نمی آید .

و بسا باشد که به واسطه الفت و عادت ، صورت فاحشه در نزد او متمثل می شود ودر آن وقت میل به آن می کند ، و به این خیال قبض روح می شود ، و به سوء خاتمه ازدنیا می رود .

و بدان که همچنان که بسیار می شود که در بیداری چیزهایی به خاطر او می گذرد که سبب آن را نمی داند ، همچنین در خواب و وقت مردن چیزهایی به خاطر او می آید که به باعث آن ملتفت نمی گردد . و گاه است که سبب آنها را بعد از التفات می توان یافت ، مثل اینکه صورت جمیلی را می بیند و به مناسبت آن به فکر صورت خوب دیگر می افتد . یا صورت خوبی را می بیند به ضدیت آن ، صورت بسیار بدی را متذکر می شود .

یا اسبی را ملاحظه می کند و به واسطه آن ، شخصی که وقتی سوار آن بوده به خاطرش می آید .

و بسیار می شود که بعضی چیزها به خاطر می گذرد که هر چند تامل