معراج السعاده صفحه 309

که به آرزو می گذرانند و دروغ می گویند ، رجا و امید ندارند . و به درستی که کسی که امید به چیزی داشته باشد در صدد طلب آن بر می آید . و کسی که از چیزی بترسد از آن می گریزد» . (1)

و شخصی به حضرت صادق علیه السلام عرض کرد که :

«قومی از دوستان تومعصیت می کنند و می گویند ما امیدواریم . حضرت فرمود : دروغ می گویند ، دوستان ما نیستند . اینها قومی هستند که امانی و آمال ، ایشان را مضطرب کرده است . کسی که امید به چیزی داشته باشد عمل از برای آن می کند» . (2)

و باز از آن حضرت مروی است که :

«مؤمن ، مؤمن نیست تا خوف و امید داشته باشد . و خوف و امید نمی دارد مگر در وقتی که عمل کند از برای آنچه می ترسد و به آن امید دارد» . (3)

فصل : خوف اصلح است یا رجاء ؟

دانستی که خوف و رجا دو صفت اند از صفات محموده و اخلاق فاضله . و فضیلت آنها به اعتبار آن است که : آدمی را بر طاعت و عبادت وا می دارند ، و باعث مداوای دل رنجور می گردند .

و این در اشخاص مختلف می شود :

گاه است شخصی است که ترس و خوف ، او را از طمع و امید بیشتر به کاروا می دارد ، و چنین شخصی صفت خوف از برای او اصلح است از رجاء .

و گاه است شخص دیگر بر عکس است ، و حکم آن نیز بر عکس است .

و کسی که بر او صفت امن از عذاب خدا غالب باشد ، و ایمن از

1- 44. کافی ، ج 2 ، ص 68 ، ح 5 . و بحار الانوار ، ج 70 ، ص 357 ، ح 4 .
2- 45. کافی ، ج 2 ، ص 68 و 69 ، ح 6 . و بحار الانوار ، ج 70 ، ص 357 ، ذیل ح 4 .
3- 46. کافی ، ج 2 ، ص 71 ، ح 11 . و بحار الانوار ، ج 70 ، ص 392 ، ح 61 .