معراج السعاده صفحه 349

و احتیاط را به جای آورد ، و امور دین ودنیای خود را به او وانگذارد ، تا ضرر و خسران به او مترتب نگردد .

صفت نهم : غضب و اسباب آن

غضب

آن عبارت است از : حالت نفسانیه که باعث حرکت روح حیوانی و از داخل به جانب خارج از برای غلبه و انتقام می شود . و هرگاه شدت نمودباعث حرکت شدیدی می شود که از آن حرکت ، حرارتی مفرط حاصل ، و از آن حرارت دود تیره ای بر می خیزد و دماغ و رگها را «ممتلی» (1) می سازد ، و نور عقل را می پوشاند ، واثر قوه عاقله را ضعیف می کند .

و به این جهت در صاحب غضب ، موعظه و نصیحت اثری نمی بخشد . بلکه پند وموعظه ، درشتی و شدت را زیاد می کند . و حرکت قوه غضبیه به این جهت امری است که هنوز واقع نشده است بلکه محتمل الوقوع است . و به جوش آمدن شعله غضب ، به جهت دفع آن است ، یا به سبب امری است که واقع شده ، و حرکت آن به جهت انتقام است .

پس اگر انتقام ممکن باشد و قدرت بر آن داشته باشد ، چون غضب به حرکت آمدخون از باطن به ظاهر میل می کند و رنگ آدمی سرخ می شود . و اگر انتقام ممکن نباشد واز آن مایوس باشد خون میل به باطن می کند و به آن جهت رنگ آدمی زرد می شود . واگر غضب بر کسی باشد که نداند خواهد توانست انتقام از او بکشد یا نه ، گاهی خون میل به باطن و گاهی میل به ظاهر می کند ، و به این جهت رنگ آدمی گاهی سرخ و گاهی