معراج السعاده صفحه 353

و ابر و باد و باران و درخت و جماد وحیوان می دهد . و می رسد به جائی که کاسه و کوزه خود را می شکند و با حیوانات وجمادات به سخن درمی آید . و چون دست او از همه جا کوتاه شود جامه خود را می دردو بر سر و صورت خود می زند و خود و پدر و مادر خود را دشنام می دهد . و گاهی چون مستان و مدهوشان به هر طرف دویدن می گیرد . و بسا باشد که بیهوش می شود و به زمین می افتد . آری :

خشم و شهوت مرد را احول کند ز استقامت روح را مبدل کند

و چگونه امثال این افعال نشانه مردی و شیردلی است و حال اینکه پیغمبر خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - فرمودند که : «شجاع ، کسی است که : در حالت غضب خودرا تواند نگاه داشت» . (1)

فصل : معالجه غضب

چون مفاسد غضب را دانستی بدان که علاج آن موقوف است بر چند چیز :

اول آنکه : سعی کند در ازاله اسبابی که باعث هیجان غضب می شود ، مثل : فخر و کبرو عجب و غرور و لجاج و مراء و استهزاء و حرص و دشمنی و حب جاه و مال و امثال اینها ، که همه آنها اخلاق ردیه و صفات مهلکه هستند ، و خلاصی از غضب با وجودآنها ممکن نیست . پس باید ابتدا ازاله آنها را کرد تا ازاله غضب سهل و آسان باشد .

دوم آنکه : ملاحظه اخبار و آثاری کند که در مذمت غضب رسیده چنانچه شمه ای از آنها گذشت .

سوم آنکه : متذکر