معراج السعاده صفحه 422

صاحبش از راه «جهل مرکب» ، (1) صواب ودرست نماید . و گمراهی و ضلالت جمیع اهل بدعت و ضلال ، و طوایفی که مذاهب فاسده و آراء باطله را اختیار کرده اند به این سبب است . و اصرار و پایداری ایشان بر این رای و مذهب به جهت عجبی است که به آن دارند . و به این جهت به مذهب خودافتخار می نمایند . و بدین جهت امم بسیار و طوایف بی شمار هلاک شدند ، چون آراءمختلفه پیدا کردند ، و هر یک به رای خود معجب بودند . و

«کل حزب بما لدیهم فرحون» . (2)

و پیغمبر صلی الله علیه و آله خبر داده است که :

«این نوع عجب غالب خواهد شد بر اهل آخر الزمان از این امت» . (3)

و علاج این ، از علاج سایر انواع ، صعب تر است ، زیرا که : صاحب آن از خطای خودغافل ، و به غلط خود جاهل است ، و الا هرگز آن را اختیار نمی کرد . و کسی که خود رامریض نمی داند چگونه در صدد معالجه خود برمی آید ؟ ! و چون عجب به رای خوددارد ، گوش به حرف دیگران نیز نمی کند ، بلکه ایشان را محل تهمت می داند .

و علاج فی الجمله این مرض ، آن است که : آدمی ذهن خود را متهم شمارد ، و - تامادامی که آدمی حجتی قاطع از عقل یا شرع در دست نداشته باشد - به رای خودمطمئن و مغرور نگردد . و شناخت ادله قطعیه از شرع و عقل ، و مواضع سهو و خطای در براهین و قضایا موقوف است بر

1- 68. نادانی و جهل شخصی که نمی داند نادان و جاهل است ، زیرا جهل او مرکب است از : نادانی به امور ، و ازعدم اطلاع به جهل خویش .
2- 69. مؤمنون ، (سوره 23) آیه 53 .
3- 70. حقایق فیض ، (ره) ، ص 98 .