معراج السعاده صفحه 451

او بدود ، خود را ذلیل و خوار کرده است ، و از طریقه مستقیمه تجاوز نموده است . و طریقه محموده و عدالت ، آن است که : به طریقی که مذکور شد تواضع کند ازبرای امثال و اقران خود و کسانی که مرتبه ایشان نزدیک به اوست . و اما تواضع عالم ازبرای بازاری ، آن است که : با او بنشیند و نیک سخن گوید . و به طریق مهربانی با او تکلم کند . و دعوت او را اجابت کند . و در قضای حاجت او سعی کند . و خود را بهتر از اونداند ، به جهت خطر خاتمه و امثال اینها .

و مخفی نماند که : آنچه مذکور شد از مدح تواضع و فروتنی ، نسبت به کسانی است که متکبر نباشند . اما کسی که متکبر باشد ، بهتر آن است که : تواضع او را نکنند ، زیرا که :

فروتنی و ذلت از برای کسی که متکبر باشد موجب پستی و ذلت خود است و باعث گمراهی آن متکبر ، و زیادتی تکبر او می شود . و بسا باشد که اگر مردم تواضع او رانکنند و بر او تکبر کنند متنبه شود و تکبر را ترک کند .

و از این جهت است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود که : «هر گاه متواضعین امت مرا ببینید ، از برای ایشان تواضع کنید . و هر گاه متکبرین را ببینید بر ایشان تکبر کنید ، به درستی که این باعث مذلت و حقارت ایشان می شود» . (1)

صفت شانزدهم : افتخار (فخر) و مذمت آن

و آن مباهات کردن است به زبان به واسطه چیزی که آن