معراج السعاده صفحه 49

افراد این نوع ، نه از جهت جسمیت و لواحق آن است ، زیرا که همه در این شریک هستند ، بلکه به جهت اختلاف در اخلاق و صفات است ، و این علم باعث رسیدن به اعلا مراتب آن است . وکدام علم ، اشرف از علمی است که پست ترین موجودات را به اشرف کاینات می رساند ؟ و به این جهت ، حکمای سلف نام علم را به غیر از «علم اخلاق» حقیقتااطلاق نمی کردند ، و به این سبب آن را «اکسیر اعظم» می نامیدند ، و آن را اول تعلیم خود قرار داده بودند ، و اول به شاگردان خود این علم را می آموختند . و تحصیل سایرعلوم را از برای کسی که تهذیب اخلاق نکرده بی ثمر می دانستند .

آری ، همچنان که بدنی که مواد فاسده و «اخلاط ردیه» (1) در آن مجتمع اند ، ازکثرت غذا بجز فساد اخلاط و زیادتی مرض حاصل نبیند ، همچنین نفسی که مجتمع اخلاق ذمیمه و صفات رذیله باشد ، از تحصیل علوم بجز شر و فساد ثمری نبیند .

و از این روست که : بیشتر کسانی که ملبس به لباس علماء گشته اند ، و خود را از زمره اهل علم می شمرند ، به مراتب حال ایشان از عوام بدتر ، و دل ایشان سیاه تر است . ماه وسال در جمع مال ، خواه حرام و خواه حلال ، و روز و شب در تحصیل جاه و منصب ، و این را ترویج دین و مذهب می دانند . با امثال و اقران در مراء و جدال ، تا اظهارفضیلت خود بر جمعی از عوام کنند ، پای اعتقاد ایشان سست ،