معراج السعاده صفحه 53

هر یک را خدمتی معین و شغلی مقرر تعیین داده ، و از میان ایشان قوای اربع که :

«عقل» «شهوت» «غضب» و «وهم» باشد ، حکم کارفرمایان و سران لشکر و عمال مملکت دارند ، و سایر قوا ، زیردستان و فرمان برانند .

و شان «عقل» ، ادراک حقایق امور ، و تمیز میان خیرات و شرور ، و امر به افعال جمیله و نهی از صفات ذمیمه است .

و فایده ایجاد «قوه شهویه» ، بقای بدن است ، که آلت تحصیل کمال نفس است ، زیراکه : زیست بدن چند روزی در این دنیا ، موقوف است به تناول غذا ، شراب ، تناکح وتناسل . و احتیاج آنها به قوه شهویه روشن و ظاهر است .

و ثمره «قوه وهمیه» فهمیدن امور جزئیه است ، و دانستن دقایق اموری که به وسیله آنها به مقاصد صحیحه می رسند .

و شغل «قوه غضبیه» آن است که : دفع مضرتهای خارجیه را از بدن نموده ، و نیز اگرقوه شهویه یا وهمیه اراده سرکشی و خودسری کرده ، و قدم از جاده اطاعت عقل بیرون نهند ، ایشان را مقهور نموده ، به راه راست آورد ، و در تحت اقتدار و تسلط عقل بازدارد .

و بدان که هیچ یک از قوای ظاهریه و باطنیه را به غیر از این چهار قهرمان ، در هیچ وقتی خیال فرمانروایی و اندیشه سروری نیست ، بلکه هر یک محکوم حکم حاکم خطه بدن اند .

اما این چهار سرهنگ

یکی از آنها که عقل است ، وزیر پادشاه است که روح باشد ، و هماره در تدبیر آن است