معراج السعاده صفحه 57

عالم «صورت و معنی» (1) در خور اوست . وخلعت سلطنت اقلیم غیب و شهود برازنده قامت او . و طایفه ملائکه اگر چه مخصوص اندبه رتبه روحانیت و مبتهج و مسرورند به لذات عقلیه و انوار علمیه ، و لیکن در عالم جسمانیت که یکی از عوالم پروردگار است ایشان را تسلطی نیست .

و اجسام فلکیه اگر چه بنابر قواعد حکماء ، صاحب نفوس مجرده هستند ، (2) اما آنها را از اوصاف متضاده و طبایع مختلفه خبری نیست ، منازل هولناک و راههای خطرناکی طی نکرده اند ، و سنگلاخهای نزاع و جدال قوا را از پیش برنداشته اند ، و بار گران تقلب در «اطوار» (3) نقص و کمال را بر دوش نکشیده اند ، و زهر جانگزای انقلاب صفات واحوال را نچشیده اند ، و بر خلاف انسان اند که چون به مرتبه کمال رسد احاطه به جمیع مراتب نموده ، و سیر در طورهای مختلفه ، کرده و عالم جماد و نبات و حیوان و ملائکه را در نور دیده ، و به مرتبه «مشاهده وحدت» (4) برسد .

پس انسان نسخه ای است جامع ملک و ملکوت ، و معجونی است مرکب از عالم امرو خلق .

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید که : «حق - سبحانه و تعالی - مخصوص گردانید ملائکه را به عقل ، و ایشان را بهره از شهوت و غضب نداد . ومخصوص ساخت حیوانات را به شهوت و غضب ، و آنها را از عقل بی نصیب کرد . ومشرف گردانید انسان را به همه اینها ، پس اگر شهوت و غضب را مطیع و منقاد عقل گرداند افضل از ملائکه خواهد بود ، زیرا که خود را

1- 8. ظاهر و باطن . (در اصطلاح فلاسفه و عرفا «صورت» ، معانی متعدده دارد) رک : مدرک یاد شده . ج 2 ، ص 1121 .
2- 9. این نظریه حکماء و فلاسفه است ، ولی عالمان و فقیهان بزرگ شیعه ، مانند شیخ مفید و سید مرتضی و سید بن طاووس و دیگران با این نظریه مخالف بوده و بر رد آن به روایات و اجماع مسلمین استدلال نموده اند . رک : بحار الانوار ، ج 58 ، ص 276 به بعد
3- 10. در عرفان به مظاهر گوناگون و حالات مختلف دل«اطوار» گویند . رک : فرهنگ معارف اسلامی ، ج 1 ، ص 234 .
4- 11. یعنی تمام جهان هستی را جلوه حق ببیند . «اینما تولوا فثم وجه الله» (بقره«سوره 2» آیه 115) .