معراج السعاده صفحه 66

آن معصیت را نکرده بود .

پس به این حسنات روشنایی و سعادتی حاصل نمی گردد و اگر معصیت را نکرده بودو این حسنات از او صادر می شد ، از برای او در دنیا صفا و بهجتی ، و در عقبی درجه ای هم می رسید ، و چون ابتدا معصیت کرده بود این صفا و درجه از دست او رفت ، و فایده حسنه ، محو آثار معصیت شد و بس .

فصل سوم : قوای چهارگانه سر منشا نیکیها و بدیها

از آنچه گذشت روشن شد که : از برای انسان اگر چه قوی و جوارح بسیار است ، و لیکن همه آنها به غیر از چهار قهرمان ، مطیع و فرمانبردارند ، و ایشان را مدخلیتی درتغییر و تبدیل احوال مملکت نفس نیست ، و آنچه منشا اثر و باعث نیک و بد صفات ، وخیر و شر ملکات هستند از این چهار قوه اند . پس همه اخلاق نیک و بد از این چهارپدید آید ، و منشا صفات خیر و شر اینها هستند .

و لیکن ، خیرات و نیکیهای قوه عاقله در حال تسلط و غلبه آن است ، و بدیها و شرورآن در حالت زبونی و عجز آن در تحت سایر قوا ، و آن سه قوه دیگر بر عکس این اند ، زیرا که : آثار خیر و نیکوئیهای آنها در حالت ذلت و انکسار و عجز ایشان در نزد عقل است ، و شرور و آفات ایشان در وقت غلبه و استیلای آنها است بر عقل .

فصل چهارم : در بیان اینکه قوه عقلیه ادراک کلیات کند ، و قوه وهمیه ادراک جزئیات نماید

بدان که : شان قوه عقلیه وهمیه ، ادراک امور است . و لیکن اولی ادراک کلیات راکند و دومی تصور جزئیات را . و