معراج السعاده صفحه 69

و فرمان عقل و شرع .

و بعضی عدالت را تفسیر نموده اند به اجتماع جمیع قوا ، و اتفاقشان بر فرمانبرداری عاقله ، و امتثال اوامر و نواهی آن به نحوی که هیچ گونه مخالفتی از ایشان سر نزند . ووالد ماجد حقیر طاب ثراه در کتاب «جامع السعادات» ، تفسیر اول را اختیار کرده وفرموده اند که : «تفسیر ثانی و سایر تفاسیر دیگر ، که بعضی از علمای علم اخلاق از برای عدالت کرده اند ، از لوازم آن است نه عین آن» . (1)

فصل پنجم : کارفرمائی قوه عامله

چون دانستی که : جنس همه فضایل چهار فضیلت مذکوره است ، که هر یک ازتهذیب و پاکی یکی از قوای اربع حاصل می شود ، و سایر فضایل و اخلاق حسنه مندرج اند در تحت این فضایل ، بدان که بسیاری از علمای اخلاق از برای هر یک از این چهار فضیلت انواعی ذکر کرده اند که مندرج اند در تحت آنها .

و لیکن والد ماجد حقیر - قدس سره - در «جامع السعادات» (2) فرموده اند که : این خلاف مقتضای نظر است ، زیرا که بعد از آنکه معلوم شد که عدالت ، انقیاد قوه عامله است از برای قوه عاقله در کار فرمودن خود قوه عاقله و قوه غضبیه و شهویه ، ظاهرمی شود که : جمیع صفات فضایل و اخلاق حسنه به سبب کارفرمائی قوه عامله می شودآن سه قوای دیگر را . پس حقیقت هر صفت نیکی از یکی از این سه قوه و منسوب به آن است ، که حصول آن فضیلت از آن قوا به واسطه قوه عامله ، و ضبط و ربط وکارفرمائی آن باشد . و لیکن ، مجرد این ،