معراج السعاده صفحه 70

باعث نمی شود که آن فضیلت را نسبت به قوه عامله دهند ، با وجود اینکه حقیقت مصدر آن ، قوه ای دیگر است . همچنان که هر گاه قوه عامله مطیع عاقله نشده باشد رذایل سایر قوا را نسبت به آن نمی دهند . پس امری ازبرای قوه عامله باقی نمی ماند مگر محض اطاعت و انقیاد از برای عاقله . و ظاهر است که : این خود اگر چه فضیلتی است در غایت کمال ، و عدم آن رذیله است موجب «نکال» ، (1) بلکه همه فضایل و رذایل از لوازم این دو است ، ولیکن موجب فضیلتی دیگرشود و عدمش باعث رذیلتی دیگر گردد ، که تعلق به یکی از این سه قوه دیگر نداشته باشد نمی شود ، بلکه هر صفتی از فضایل یا رذایل متعلق است به قوه عاقله یا غضبیه یاشهویه به توسط قوه عامله . و از برای عامله - بنفسها - فضیلت و رذیلتی دیگر نمی شودمگر محض کارفرمائی ، و اگر این موجب استناد هر فضیلتی که به آن سبب حاصل می شود به قوه عامله بودی ، بایستی جمیع فضایل مستند به قوه عامله باشد ، و همه مندرج در تحت عدالت بوده باشند . و شمردن بعضی از فضایل را از انواع عدالت : بدون بعضی دیگر ، صحیح نخواهد بود .

پس مقتضای نظر صحیح آن است که گفته شود : همه فضایل مندرج اند در تحت آن سه فضیلت دیگر ، که «حکمت» «شجاعت» و «عفت» بوده باشد ، و اضداد آنها متعلق اند به قوای ثلاث «عاقله» «غضبیه» و «شهویه» .

و از این ، ظاهر می شود که : جمیع اخلاق حسنه و صفات ذمیمه ، انواعی هستندمندرجه در تحت سه صفت