معراج السعاده صفحه 72

جهل آن راخیر پندارد .

پس اگر آن چیز از مقتضیات قوه شهویه است ، این صفت رذیله خواهد بود و متعلق به قوه عاقله و شهویه ، و اگر مقتضای قوه غضبیه باشد این صفت رذیله متعلق خواهد بودبه قوه عاقله و غضبیه ، و اگر از مقتضیات غضبیه و شهویه باشد ، این صفت رذیله متعلق خواهد بود به سه قوه عاقله ، غضبیه و شهویه .

و مراد از تعلق صفتی به قوای متعدده و بودن از رذائل یا فضائل آنها ، این است که :

از برای هر یک از آن قوا اثری در حدوث و حصول آن صفت بوده باشد ، به این معنی که : از جمله علل فاعلیه آن باشد . پس ، اگر مدخلیت قوه در صفتی مجرد باعثیت باشد ، به این معنی که : آن قوه باعث شده باشد که آن قوه دیگر آن صفت را ایجاد کند که موجد صفت آن قوه ثانیه باشد که اولی باعث باشد ، آن صفت از جمله متعلقات قوه ثانیه شمرده خواهد شد نه اول ، مانند غضبی که حاصل شود از تلف گردیدن یکی از ملایمات قوه شهویه ، که در حقیقت متعلق به قوه غضبیه است ، اگر باعث ایجاد قوه غضبیه این غضب را ، قوه شهویه شده باشد .

و چون دانستی که جمیع فضایل و رذائل متعلق اند به یکی از قوه عاقله یا غضبیه یاشهویه ، یا به دو قوه از آنها یا به سه قوه ، بدان که ما در این کتاب چنان که والد ماجد در «جامع السعادات» ذکر کرده اند ، اول اوصاف حسنه و صفات رذیله